1-боб. Бирор мулқда насибаси бор кишилардан бирининг иккинчисига ўшал мулкни ўзаро тақсимлаш ёхуд унга тааллуқли бўлак ишларни қилиш ваколатини бермоғи ҳақида

Жаноб Расулуллоҳ Ҳазрат Алига қурбонликка аталган жон-лиқларини сўйишни, сунг гўштини одамларга тақсимлаб бе-ришни амр қилганлар.
Али разияллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам мен суйган туяларнинг жун ва териларини садақа қилмоғимни буюрдилар», — дейдилар.

Уқба ибн Омир разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бир қанча қўйларни менга бердилар-да, уларни саҳобаларига тақсимламогимни буюрдилар. Уларни тақсимлаб булганимда бир улоқ ортиб қолди. Мен шул ҳақда ул зотга айтиб эрдим, менга: «Уни ўзинг қурбон қил!» — дедилар».

2-боб. Агар мусулмон Одам кофирлар юртидаги ёки мусул-монлар юртидаги ғайридинга (бирор нарса хусусида) ваколат берса, жоизми?

Абдурраҳмон ибн Авф разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
 «Мен (кофирлар юртидаги) Умайя ибн Халаф (исмли бир ғайридин) бирлан хат орқали келишиб олдим, у менинг Маккадаги мол-мулкимни, мен эрсам унинг Мадинадаги мол-мулкини муҳофаза қилиб турадирган бўлдик. Аммо, хатимда номимни «Абдурраҳмон» деб ёзганим унга маъқул булмай, «Мен Раҳмоннинг не эканлигини билмасман, менга жоҳилият давридаги исмингни ёзиб юбор!» деб мактуб йўллади. Кейин, мен унга жоҳилият давридаги исмим «Абду Амр» эканлигини езиб юбордим.
(Кейинчалик, яъни) Бадр ғазоти куни (кофирлар енгилгач, Умайя тоққа чиқиб беркинди). Шунда мен уни асраб қолиш мақсадида одамларнинг ухлаб еттанидан фойдаланиб, тоққа чиқдим. Лекин, уни Ҳазрат Билол куриб қолиб, дарҳол ансорларнинг олдига бордилар-да, (уларга хабар қилдилар). Буни куриб турган Умайя ибн Халаф менга: «Агар мен қочиб қутилиб кетсам, (биродарларинг) сени омон қўйишмас», — деди. Ҳазрат Билол бир гуруҳ ансорлар бирлан бизни таъқиб қила бошладилар. Шунда мен уларнинг бизга етиб олишларидан қурқиб, Умайянинг ўглини чалғитиб туриш учун ортимизда қолдирдим, аммо уни ўлдиришди. Кейин, бизни таъқиб қилишда давом этищди. Умайя ибн Халаф жуссаси катта, вазмин одам (бўлиб, тез югура олмас эрди). Улар бизга етиб олишганда мен унга: «Тиз чўк» — дедим, у тиз чўкиб эрди, мен уни пана қилиш учун устига ўзимни ташладим. Лекин, улар остимдан қилич тиқиб, барибир уни ўлдиришди. Шунда улардан бири қиличи бирлан оегимни жароҳатлади».

З-боб. Сарф қилиш ва тарозуда тортиб олиш хусусида ваколат бермоқлик

Абу Саъид ал-Худрий ва Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳумо ривоят қиладилар:
«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бир одамни Хайбарга амир этиб тайинладилар. У Жаноб Расу-луллоҳга нуқул сархил хурмолар олиб келди. Шунда Жаноб Расулуллоҳ: «Хайбарнинг ҳамма хурмолари сархил эканми?» — дедилар. У: «Йўқ, е Расулаллоҳ, биз икки соъ бмон хурмо ўрнига бир соъ яхши хурмо ва уч соъ емон хурмо ўрнига икки соъ яхши хурмо олурмиз», — деди. Жаноб Расулуллоҳ: «Бундай қилма, емон хурмони (олгил-да), уни дирҳамга сотиб, сўнг ул дирҳамга яхши хурмо харид қил, (харид қилишда) тарозуда тортиб ол!» — дедилар».

4-боб. Агар чупон ўлаетган қўйни куриб қолса, уни суйиб юбормоғи ва ваколати бор одам бирор нарсанинг айниб қолабтганини курса, бунинг олдини олмоғи лозим

Каъб ибн Моликривоят қиладилар:
 «Бизга тегишли қуйлар тоғ енбағрида утлаб юрарди. Ногаҳон, чуримиз бир қуйнинг ўлаётганини куриб қолиб дарҳол бир тошни синдирди-да, унинг тиғи бирлан бояги қуйни сўйиб юборди. Кейин, унинг гўштини тановул қилиш б тановул қилмаслик хусусида сўраб келиш учун бир одамни Жаноб Расулуллоҳга юбордик. Жаноб Расулуллоҳ ул одамга: «Унинг гўштини еяверингизлар!» — дебдилар».

5-боб. Ҳозир ва ноҳозир одамга ваколат бермоқнинг жоизлиги ҳақида

Абдуллоҳ ибн Амр оилаларидаги катта-кичик номидан за-кот бериб юбориш хусусида хазиначиларига хат езиб қолдир-дилар, (хазиначи шул вақтда қаергадир кетган эрди).
Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
 «Бир киши Жаноб Расулуллоҳга бир ёшар туя қарз берган эрди. Кейин, у қарзини сўраб келиб қолди. Шунда Жаноб Расулуллоҳ унга ўша ешдаги бир туя бериб юборишни буюрдилар. Лекин, бир яшар туя тополмай, каттароқ ешдаги туяни келти-ришди. Жаноб Расулуллоҳ: «Шу туяни бериб юбораверингиз-лар!» — дедилар. Бояги одам: «(Е Расулаллоҳ), сиз менга вафо қилдингиз, Оллоҳ таоло сизга вафо қилсин!» — деди. Шунда Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизларнинг энг яхшила-рингиз — қарзини ўз вақтида адо этганингиздир!» — дедилар».

б-боб. Қарзларни узишга бировни вакил қилмоқ ҳақида

Бу ерда юқоридаги ҳадис такрорланган.

7-боб. Агар киши бирор қавмнинг вакилига ехуд енини олиб келган одамига ҳадя берса, жоиздур

Ҳавозин қавмининг вакиллари Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламдан ўлжа сўрашганда, ул зот:
«Менинг улушим сизларники» деб ўз улушларини уларга ҳадя қилиб юборганлар.

Марвон ибн ал-Ҳакам ва Мисвар ибн Махрама ривоят қиладилар.
 «Ҳавозин қабиласи вакиллари Жаноб Расулуллоҳнинг ҳузурларига мусулмон бўлиб келиб, ўлжа олинган мол-мулклари ва асир олинган одамларини қайтариб берилишини илтимос қилишганда, ул зот (уларга): «Мен учун энг маъқул сўз — чин сўздур! Иккисидан бирини — е мол-мулкларингизни ёки асир олинган одамларингизни танлангизлар, мен (тавба қилиб) келмоқларингизни кутиб, (анчагача уларни мусулмонларга тақсимламай) турган эрдим», — дедилар. Дарҳақиқат, Жаноб Расулуллоҳ Тоифдан қайтаетиб, уларни ўн кундан ортиқ кутган эрдилар. Улар Жаноб Расулуллоҳнинг икки нарсадан биринигина қайтариб беражакларини билишгач: «Асирларимизни танладик», — дейишди. Шунда Жаноб Расулуллоҳ мусулмонлар ўртасида туриб Оллоҳга ҳамд-санолар айтдилар, сўнг: «Аммо, баъд, мана бу биродарларингиз тавба қилиб келишибди. Мен уларга асир олинган одамларини қайтариб беришни ирода қилдим. Сизлардан кимки амали солиҳ қилмоқчи бўлса, ҳеч нарса олмай, қўлидаги асирларни қайтариб берсин ва кимки ўрнига бирор нарса олмоқчи бўлса, айтсин, биз унга Оллоҳ таоло ато этадирган дастлабки ўлжалардан берурмиз», — дедилар. Шунда мусулмонлар: «Биз Жаноб Расулуллоҳни деб уларга асирларни қайтариб беришни маъқул кўрдик», — дейишди. Жаноб Расулуллоҳ уларга: «Сизлардан ким шунга рози-ю, ким норози эканлигини билмасмиз. Шунинг учун узаро кенгашиб, ўз фикрларингизни оқсоқолла-рингизга айтингизлар, кейин улар бизга хабар қилишсин!» — дедилар. Улар ўзаро Кенгашиб, ўз фикрларини оқсоқолларига айтишди. Сўнг, оқсоқоллар Жаноб Расулуллоҳнинг ҳузурларига келиб: «Барча мусулмонлар сизнинг қарорингизни маъқул-лашди ва асирларни бирор нарса олмай, уларга қайтариб беришга қарор қилишди», — дейишди».

8-боб. Агар бир киши (иккинчи бир кишига ўзи харид қилган молнинг пулини тўлаш) ваколатини бер-са-ю, аммо неча (пул) тўлашни (унга) айтмаса, (ул ҳолда вакил қилинган киши) одатда одамлар (ўшан-дай молга) қанча (пул) тўласалар, шунча (пул) тўлар

Жобир разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
«Мен Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам бирлан бирга сафарда эрдим. Туям жуда имиллаб келарди. Шу пайт енимдан Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам ўтиб қолдилар-да: «Бу ким?» — дедилар. Мен: «Жобир ибн Абдуллоҳман», — дедим. «Нега орқада қолдинг?» — дедилар. «Туям имиллаб қолди», — дедим. «Таёғинг борми?» — дедилар. Мен: «Бор», — дедим. «Уни менга бер!» — дедилар. Мен таёқни бергандим, ул зот у бирлан туяни уриб: «Чу, жонивор!» — дедилар. Шунда туям илгарилаб кетиб, қавмнинг олдига ўтиб олди. Сўнг, Жаноб Расулуллоҳ: "Уни менга сот!» — дедилар. «У сизга, олақолинг, ё Расулал-лоҳ!» — дедим. «Уни менга сот, тўрт динорга харид қилдим, аммо Мадинагача уни ўзинг миниб борасан», — дедилар. Мадинага яқинлашганимизда туямни тезлатдим. Шунда ул зот: «Намунча шошмасанг!» — дедилар. «Яқинда бир бевага уйлангандим», — дедим. «Сен бирлан ўйнаб-куладиган бирор-та ёш қиз йўқмиди?» — дедилар. «Отам вафот этганларидан кейин, (тўққизта) сингилга қараб туриш менинг зиммамга тушди. Шунинг учун уларни ювиб-тараб, тарбиялай оладирган бевага уйлана қолдим», — дедим. Мадинага етиб келганимиз-да Жаноб Расулуллоҳ Билол (разияллоҳу анҳу)га:  «Бунинг (туянинг) ҳақини ортиги бирлан тўлагин!» — дедилар. Билол менга тўрт динор-у бир қийрот бердилар. Жаноб Расулуллоҳ-нинг ўша бир қийрот сийловларини умрбод чўнтагимда сақладим».

9-боб. Аёлнинг никоҳ борасида имомга ваколат бермоғи ҳақида

 Саҳл ибн Саъд разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
«Бир аёл Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келиб: «Ё Расулаллоҳ, мен ўзимни сизга бахшийда қилдим!» — деди. (Аммо, ул зот жавоб қилмадилар). Шунда (ўшал ерда ҳозир бўлган) саҳобалардан бири: «(Ё Расулаллоҳ), уни менга никоҳлаб қўйингиз!» — дедилар. Жаноб Расулуллоҳ ўшал саҳо-бага: «Биз сени Қуръондан ед билган сураларинг бадалига (яъни, Қуръондан ед билган сураларингни маҳр қилиб) унга уйлантирдик!» — деб марҳамат қилдилар».

10-боб. Бирор нарсани қўриқлаш ваколатини олган киши, ваколат берган киши ижозат берса, ўзи қўриқлаб турган нарсадан еб кетарга ёхуд маълум муддатга қарзга берса, жоиздур

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу риоят қиладилар:
 «Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам менга Рамазон закотини (фитри рўзани) қўриқлаб туриш ваколатини бердилар. Шунда бир одам келиб, закотга берилган хурмолардан ҳовучлаб ола бошлади. Мен уни ушлаб олиб: «Сени ҳозир Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига олиб борурман!» — дедим. У: «Мен муҳтожман, бола-чақам кўп, жуда зориқиб қолдим», — деди. Кейин, мен уни қўйиб юбордим. Эрталаб Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам менга: «Эй Абу Ҳурайра, кеча сиз қўлга туширган одам не қилди?» — дедилар. Мен: «Ё Расулаллоҳ, у жуда муҳтож эканлиги ва бола-чақасининг кўплигидан шикоят қилди. Шул боис раҳмим келиб, уни қўйиб юбордим», — дедим. Жаноб Расулуллоҳ: «Аммо, у сизга ёлғон гапирган, бугун яна қайтиб келур»,— дедилар. Кейин, мен: «Жаноб Расулуллоҳ «Қайтиб келур» дедиларми, демак, албатта қайтиб келур» — деб уни пойладим. Ўшал куни у яна келиб, хурмодан ҳовучлаб ола бошлади. Мен уни яна ушлаб олдим-да: «Ҳозир сени Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига олиб борурман!» — дедим. У яна: «Муҳтожман, бола-чақам кўп, энди келмайман, мени қўйиб юбор!» — деди. Шунда    мен раҳмим келиб, уни яна қўйиб юбордим. Эрталаб Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам яна: «Эй Абу Ҳурайра, асирингиз не қилди?» — дедилар. Мен: «У бола-чақаси кўплигидан, муҳтож эканлигидан шикоят қилиб, энди қайтиб кел-маслигини айтиб эрди, раҳмим келиб, яна қўйиб юбордим», — дедим. Жаноб Расулуллоҳ: «У сизни алдаган, у яна қайтиб келур», — дедилар. Сўнг, мен уни учинчи марта пойлаб турдим. У яна келиб, хурмодан ҳовучлаб ола бошлаган эрди, мен уни ушлаб олдим-да: «Ҳозир сени Жаноб Расулуллоҳнинг ҳузурларига олиб борурман, уч сафардан бери мени алдаб «Энди қайтиб келмайман» дейсан-у, яна қайтиб келасан!» — дедим. Шунда у   менга: «Мени қўйиб юбор, (бунинг эвазига) мен сенга шундай сўзларни ўргатайинки, Оллоҳ ул (сўзларни айтганинг) туфайли сенга нафъ етказур»,  — деди.  Мен:   «Ул (сўзлар) қандай сўзлар эркан?» — дедим. У: «Агар ўрнингга Стсанг, «Оят ул-Курсий»ни охирига қадар қироат қилгил, шунда Оллоҳнинг ҳузуридан (бир) ҳимоячи (келиб) сени (туни бирлан) муҳофаза қилур, ҳаттоки эрталаб уйғонгунингга қадар шайтон ҳам сенга яқин кела олмас», — деди. Сўнг мен уни қўйиб юбордим. Эрталаб Жаноб Расулуллоҳ менга: «Асирингиз кеча не қилди?» — дедилар. Мен: «Ё Расулаллоҳ, у менга шундай сўзларни ўргатмоғини таъкидладики, агар ул сўзларни айтсам, Оллоҳ таоло менга нафъ етказар эркан, сўнг мен уни қуйиб юбордим», — дедим. Жаноб Расулуллоҳ: «Ул (сўзлар) қандай сўзлар эркан?» — дедилар. Мен: «Ул менга:  «Агар ўрнингга ётсанг, «Оят ул-Курсий»ни охирига қадар қироат қилгил, шунда Оллоҳнинг ҳузуридан (бир) ҳимоячи (келиб) сени (туни бирлан) муҳофаза қилур, ҳаттоки эрталаб уйғонгунингга қадар шайтон ҳам сенга яқин кела олмас» — деб айтди», — дедим. (Саҳобалар хайрли нарсаларни ўрганмоққа яна шундай иштиёқманд эрдилар). Жаноб Расулуллоҳ: «Аммо, ул ёлғончи бул сафар сизга рост айтибди. Эй Абу Ҳурайра, уч кечадан бери ёлғон сўзлаётган кишининг аслида ким эканлигини билурсизми?» — дедилар. Мен: «Йўқ», — дедим. Жаноб Расулуллоҳ: «У шайтон эрди», — дедилар».

11-боб. Вақфга нисбатан бериладиган ваколат ҳамда вақф-га нисбатан ваколати бор кишининг вақф нафақасидан ўртоқларига едирмоғи ва ундан ўзи ҳам инсоф бирлан емоғи ҳақида

Суфён Ҳазрат Умарнинг вақфлари хусусида гапириб: «Ҳазрти Умар разияллоҳу анҳунинг вақф қилган ерларига қараб тургувчи киши унинг ҳосилиддн инсоф бирлан ўзи ҳам еса, уртоқларига ҳам едирса, гуноҳи йўқ эрди», — дейдилар.
Ибн Умар оталари Ҳазрат Умар вақф қилган хурмозорни парвариш қилиб туришга вакил қилинган бўлиб, уйларига меҳмонга келадирган Макка аҳлига унинг ҳосилидан инъом қилар эрдилар.

12-боб. Ҳадд уриш (дарра уриш ёки тошбўрон қилиш) ваколатини бермоқ ҳақида

Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
 «Набий саллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Эй Анас, мана бу одамнинг хотинининг олдига бор, агар айбига иқрор булса, уни тошбурон қил!» — дедилар».

Уқба ибн ал-Ҳорис разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
«Нуъмон ёки унинг уғли маст ҳолда келтирилди. Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам хонада мавжуд булганларнинг ҳаммасига: «Уни уринглар!» — дедилар. Ўшанда уни калтаклаганлар орасида мен ҳам бор булиб, биз уни тепган ва хурмо новдалари бирлан савалаган эрдик».

13-боб. Қурбонликка аталган туяни Маккага олиб бориб сўйиш ваколатини бермоқ ҳақида

Оиша разияллоҳу анҳо ривоят қиладилар:
«Мен Жаноб Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қурбонликка аталган туяларининг буйнига осиладирган нишон боғичини ўз қўлим бирлан йигирдим. Сўнг, ул зот уз қуллари бирлан нишонни туянинг буйнига боғлаб қуйдилар. Кейин, уни Маккага олиб бориб сўйишни отамга топширдилар. Шунда Оллоҳ таоло Жаноб Расулуллоҳга ҳалол қилган бирор нарса то жонлиқ сўйилгунга қадар ҳам ул зотга ҳаром қилинмади».

14 боб. Бир киши ўз вакилига: «Уни Оллоҳ таоло ўзингиз-га амр қилган нарсага сарф қилингиз!» — деганда, вакилнинг унга: «Не деганингни эшитдим» — деб айтгани ҳақида

Анас ибн Малик разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Абу Талҳа мадиналик ансорларнинг энг бадавлати ҳисобланарди. Унинг энг яхши кўрган бойлиги (мол-мулки) Байруҳо боғи эрди. Б у боғ масжиднинг рўпарасида булиб, Жаноб Расулуллоҳ ерга кириб, унинг (ширин) сувидан ичиб турардилар.
(Эй мусулмонлар), ўшнгиз яхши курган нарсаларингиздан хайру    эҳсон   қилмагунингизча ҳаргиз яхшилик камолотига эриша  олмайсизлар» деган оят нозил булганда, Абу Талҳа Жаноб Расулуллоҳнинг ҳузурларига келиб: «Ё Расулаллоҳ, Оллоҳ таоло ўз Китобида: «(Эй мусулмонлар), ўзингиз яхши курган нарсаларингиздан хайру эҳсон қилмагунингизча ҳаргиз яхшилик камолотига эриша олмассизлар» дейди. Менинг энг севимли мулким Байруҳодур. У Оллоҳ таоло йулида садақа бўлсин! Бунинг учун мен Оллоҳ таолонинг даргоҳида ажр олмоқ умидидаман. Ё Расулаллоҳ, уни Оллоҳ таоло ўзингизга амр қилган нарсага сарф қилингиз!» — деди. Шунда Жаноб Расулуллоҳ: «Воҳ-воҳ! Нақадар хаириятовар бу боғинг! Нақадар хаириятовар бу боғинг! Мен унинг хусусида не деганингни эшитдим. Уни қариндошларингга бўлиб берганинг маъқул», — дедилар. Абу Талҳа: «Айтганингиздек қилгум, е Расулаллоҳ!»— деди-да, уни энг яқин қариндошлари ва  амакиваччаларига булиб берди».

15-боб. Ҳалол (хазиначи)нинг хазина ва шу кабилардаги ваколати ҳақида

Абу Мусо разияллоҳу анҳу ривоят қиладилар:
«Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деб марҳамат қилдилар: «Нимани кимга садақа қилмоғи буюрилган бўлса, ўшани савоб умидида садақа олгувчига тўла-тўкис бергувчи ҳалол (ишонч-ли) хазиначи — икки садақа қилгувчидан биридур». (Яъни, ул икки садақа қилгувчидан бири — садақа бериб юборишни буюрган хўжайин ва иккинчиси — унинг хазиначиси).