317 - حَدَّثَنَا شَيْبَانُ بْنُ فَرُّوخَ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ حَدَّثَنَا ثَابِتٌ الْبُنَانِيُّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ أُتِيتُ بِالْبُرَاقِ وَهُوَ دَابَّةٌ أَبْيَضُ طَوِيلٌ فَوْقَ الْحِمَارِ وَدُونَ الْبَغْلِ يَضَعُ حَافِرَهُ عِنْدَ مُنْتَهَى طَرْفِهِ قَالَ فَرَكِبْتُهُ حَتَّى أَتَيْتُ بَيْتَ الْمَقْدِسِ قَالَ فَرَبَطْتُهُ بِالْحَلْقَةِ الَّتِي يَرْبِطُ بِهِ الأنْبِيَاءُ قَالَ ثُمَّ دَخَلْتُ الْمَسْجِدَ فَصَلَّيْتُ فِيهِ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ خَرَجْتُ فَجَاءَنِي جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَم بِإِنَاءٍ مِنْ خَمْرٍ وَإِنَاءٍ مِنْ لَبَنٍ فَاخْتَرْتُ اللَّبَنَ فَقَالَ جِبْرِيلُ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اخْتَرْتَ الْفِطْرَةَ ثُمَّ عَرَجَ بِنَا إِلَى السَّمَاءِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ فَقِيلَ مَنْ أَنْتَ قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِآدَمَ فَرَحَّبَ بِي وَدَعَا لِي بِخَيْرٍ ثُمَّ عَرَجَ بِنَا إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَم فَقِيلَ مَنْ أَنْتَ قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِابْنَيِ الْخَالَةِ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَيَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّاءَ صَلَوَاتُ الله عَلَيْهِمَا فَرَحَّبَا وَدَعَوَا لِي بِخَيْرٍ ثُمَّ عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّالِثَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ فَقِيلَ مَنْ أَنْتَ قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِيُوسُفَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا هُوَ قَدْ أُعْطِيَ شَطْرَ الْحُسْنِ فَرَحَّبَ وَدَعَا لِي بِخَيْرٍ ثُمَّ عَرَجَ بِنَا إِلَى السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَم قِيلَ مَنْ هَذَا قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ قَالَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِإِدْرِيسَ فَرَحَّبَ وَدَعَا لِي بِخَيْرٍ قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ ( وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا ) ثُمَّ عَرَجَ بِنَا إِلَى السَّمَاءِ الْخَامِسَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ قِيلَ مَنْ هَذَا قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِهَارُونَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَحَّبَ وَدَعَا لِي بِخَيْرٍ ثُمَّ عَرَجَ بِنَا إِلَى السَّمَاءِ السَّادِسَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَم قِيلَ مَنْ هَذَا قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِمُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَحَّبَ وَدَعَا لِي بِخَيْرٍ ثُمَّ عَرَجَ إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ فَقِيلَ مَنْ هَذَا قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ قَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ فَفُتِحَ لَنَا فَإِذَا أَنَا بِإِبْرَاهِيمَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مُسْنِدًا ظَهْرَهُ إِلَى الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ وَإِذَا هُوَ يَدْخُلُهُ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ لاَ يَعُودُونَ إِلَيْهِ ثُمَّ ذَهَبَ بِي إِلَى السِّدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَإِذَا وَرَقُهَا كَآذَانِ الْفِيَلَةِ وَإِذَا ثَمَرُهَا كَالْقِلاَلِ قَالَ فَلَمَّا غَشِيَهَا مِنْ أَمْرِ الله مَا غَشِيَ تَغَيَّرَتْ فَمَا أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ الله يَسْتَطِيعُ أَنْ يَنْعَتَهَا مِنْ حُسْنِهَا فَأَوْحَى اللهُ إِلَيَّ مَا أَوْحَى فَفَرَضَ عَلَيَّ خَمْسِينَ صَلاَةً فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ فَنَزَلْتُ إِلَى مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ مَا فَرَضَ رَبُّكَ عَلَى أُمَّتِكَ قُلْتُ خَمْسِينَ صَلاَةً قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ يُطِيقُونَ ذَلِكَ فَإِنِّي قَدْ بَلَوْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَخَبَرْتُهُمْ قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَى رَبِّي فَقُلْتُ يَا رَبِّ خَفِّفْ عَلَى أُمَّتِي فَحَطَّ عَنِّي خَمْسًا فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقُلْتُ حَطَّ عَنِّي خَمْسًا قَالَ إِنَّ أُمَّتَكَ لاَ يُطِيقُونَ ذَلِكَ فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ قَالَ فَلَمْ أَزَلْ أَرْجِعُ بَيْنَ رَبِّي تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَبَيْنَ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم حَتَّى قَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّهُنَّ خَمْسُ صَلَوَاتٍ كُلَّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ لِكُلِّ صَلاَةٍ عَشْرٌ فَذَلِكَ خَمْسُونَ صَلاَةً وَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةً فَإِنْ عَمِلَهَا كُتِبَتْ لَهُ عَشْرًا وَمَنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا لَمْ تُكْتَبْ شَيْئًا فَإِنْ عَمِلَهَا كُتِبَتْ سَيِّئَةً وَاحِدَةً قَالَ فَنَزَلْتُ حَتَّى انْتَهَيْتُ إِلَى مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِيفَ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ قَدْ رَجَعْتُ إِلَى رَبِّي حَتَّى اسْتَحْيَيْتُ مِنْهُ

317/1. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳузуримга хачирдан кичик, эшакдан каттароқ узун оқ Буроқ, яъни шунақа номдаги ҳайвон олиб келинди. У туёқларини кўз очиб-юмгунча лаҳзада, яъни жуда тез ташлар эди. Уни миниб Байтул Мақдисга бордим-да пайғамбарлар боғлайдиган ҳалқага боғлаб, кейин масжидга кириб икки ракат намоз ўқидим. Сўнгра чиқсам, Жаброил алайҳиссалом ҳузуримга бир идишда хамр (ароқ) ва яна бир идишда сут билан келибдилар. Мен сутни ихтиёр қилдим. Буни кўрган Жаброил алайҳиссалом: «Фитрат, яъни соф истиқоматни танладингиз», дедилар. Сўнгра мен билан бирга осмонга кўтарилиб, (осмон эшикларини) очишларини сўрадилар. Шунда: «Сен кимсан?» дейилди. У зот: «Жаброилман», дедилар. «Сен билан ким бирга?» дейилган эди, Жаброил: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа, пайғамбар қилиб юборилди», дедилар. Қаршимиздаги (эшик) очилган эди, Одам алайҳиссалом турибдилар. У зот мени олқишлаб, яхшилик тилаб дуо қилдилар. Сўнгра Жаброил мен билан иккинчи осмонга кўтарилиб, (эшик) очилишини талаб қилдилар. Шунда: «Сен кимсан?» дейилган эди, у зот: «Жаброилман», дедилар. «Сен билан ким бирга?» дейилган эди, у зот: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа, Пайғамбар қилиб юборилди», дедилар. Бас, олдимиздаги (эшик) очилган эди, икки холавачча – Исо ибн Марям ва Яҳё ибн Закариё алайҳиссалом олдиларида турибман. Икковлари мени олқишлаб, яхшилик тилаб дуо қилишди. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом мен билан учинчи осмонга кўтарилиб, (эшик) очилишини талаб қилдилар. Шунда: «Сен кимсан?» дейилган эди, у зот: «Жаброилман», дедилар. «Сен билан ким бирга?» дейилган эди, у зот: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа, пайғамбар этиб юборилди», дедилар. Бас, олдимиздаги (эшик) очилган эди, (бутун инсониятга берилган ҳусннинг) ярми ато этилган Юсуф алайҳиссалом олдиларида турибман. У зот мени олқишлаб, яхшилик тилаб дуо қилдилар. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом мен билан тўртинчи осмонга кўтарилиб, (эшик) очилишини талаб қилдилар. Шунда: «Сен кимсан?» дейилган эди, у зот: «Жаброилман», дедилар. «Сен билан ким бирга?» дейилган эди, у зот: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа, пайғамбар қилиб юборилди», дедилар. Олдимиздаги (эшик) очилган эди, Идрис алайҳиссалом олдиларида турибман. У зот мени олқишлаб, яхшилик тилаб дуо қилдилар. Аллоҳ Қуръони каримда бу зот ҳақларида: «Биз уни (яъни, Идрисни) олий маконга кўтариб қўйдик», деб айтган. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом мен билан бешинчи осмонга кўтарилиб, (эшик) очилишини талаб қилдилар. Шунда: «Сен кимсан?» дейилган эди, у зот: «Жаброилман», дедилар. «Сен билан ким бирга?» дейилган эди, у зот: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа, пайғамбар қилиб юборилди», дедилар. Олдимиздаги эшик очилган эди, Ҳоруннинг олдиларида турибман. У зот мени олқишлаб, яхшилик тилаб дуо қилдилар. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом мен билан олтинчи осмонга кўтарилиб, (эшик) очилишини талаб қилдилар. Шунда: «Сен кимсан?» дейилган эди, у зот: «Жаброилман», дедилар. «Сен билан ким бирга?» дейилган эди, у зот: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа, пайғамбар қилиб юборилди», дедилар. Олдимиздаги (эшик) очилган эди, Иброҳим алайҳиссалом олдиларида турибман. У зот эса орқаларини Байтул-маъмурга суяб турибдилар. Унга ҳар куни етмиш минг фаришта киради, (агар у ердан чиқишса), унга қайтиб кира олишмайди. Сўнгра мен билан «Сидратул мунтаҳо», яъни (сидр дарахти)га бордилар. Унинг барглари филнинг қулоғига, мевалари эса кўзаларга ўхшайди. Аллоҳнинг амри уни қоплаб олганида, у ўзгариб кетади. Аллоҳнинг махлуқотларидан бирортаси унинг ҳуснини сифатлаб беришга қодир эмас. Аллоҳ таоло менга ваҳий қилиб, ҳар кеча ва кундузда эллик маҳал намоз ўқишни фарз қилди. Кейин Мусо алайҳиссалом ҳузурларига тушсам, у зот: «Раббингиз умматингиз учун нимани фарз қилди?» дедилар. Мен: «Эллик маҳал намоз», дедим. У зот: «Раббингиз ҳузурига боринг-да, енгиллатишини сўранг. Чунки умматингиз бунга тоқат қила олмайди. Чунки мен Бани Исроилда балога йўлиққанман», дедилар. Мен Раббим ҳузурига қайтиб: «Эй Раббим! Умматимга енгиллик қилгин», десам, беш вақтни бекор қилди. Мусо алайҳиссалом ҳузурларига қайтиб: «Раббим мендан беш вақтни бекор қилди», десам, Мусо алайҳиссалом: «Умматингизнинг буни бажаришга тоқати етмайди. Сиз Раббингиз ҳузурига қайтинг-да, Ундан енгиллик қилишини сўранг», дедилар. Мен Раббим билан Мусо алайҳиссалом ўрталарида қатнашда бардавом бўлдим, ҳатто Аллоҳ: «Эй Муҳаммад! Албатта улар ҳар кеча ва кундузда беш маҳал намоз ўқийдилар. Ҳар бир намозга ўн баробар зиёдалик бордир. Ўша (зиёдалик) билан эллик маҳал ўрнига ўтур. (Шундан келиб чиқиб), ким бирор яхшиликни қасд этса-ю, унга амал қила олмаса, бир яхшилик (бажарди), деб ёзилади. Борди-ю, амал қилса, ўнта яхшилик (бажарди), деб ёзилади. Ким бирор ёмонликни қасд этса-ю, унга амал қилмаса, бирор нарса ёзилмайди. Борди-ю, унга амал қилса, битта ёмонлик (бажарди), деб ёзилади», деди. Кейин тушиб Мусо алайҳиссалом олдиларига бордим-да, бунинг хабарини берсам, Мусо алайҳиссалом: «Раббингиз ҳузурига боринг-да, Ундан енгиллик қилишини сўранг», дедилар. Шунда Раббим ҳузурига қайтиб бордим, аммо (бу сўзларни айтишга) Ундан ҳаё қилдим», деб айтдилар.

318 - حَدَّثَنِي عَبْدُ الله بْنُ هَاشِمٍ الْعَبْدِيُّ حَدَّثَنَا بَهْزُ بْنُ أَسَدٍ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ الْمُغِيرَةِ حَدَّثَنَا ثَابِتٌ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أُتِيتُ فَانْطَلَقُوا بِي إِلَى زَمْزَمَ فَشُرِحَ عَنْ صَدْرِي ثُمَّ غُسِلَ بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ أُنْزِلْتُ

318/2. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мени кўтариб замзам сувига олиб боришди, кўкрагимни ёриб, шу замзам суви билан ювишди, кейин олган жойларида қолдириб кетишди», дедилар.          

319 - حَدَّثَنَا شَيْبَانُ بْنُ فَرُّوخَ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ حَدَّثَنَا ثَابِتٌ الْبُنَانِيُّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَتَاهُ جِبْرِيلُ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ يَلْعَبُ مَعَ الْغِلْمَانِ فَأَخَذَهُ فَصَرَعَهُ فَشَقَّ عَنْ قَلْبِهِ فَاسْتَخْرَجَ الْقَلْبَ فَاسْتَخْرَجَ مِنْهُ عَلَقَةً فَقَالَ هَذَا حَظُّ الشَّيْطَانِ مِنْكَ ثُمَّ غَسَلَهُ فِي طَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ لَأَمَهُ ثُمَّ أَعَادَهُ فِي مَكَانِهِ وَجَاءَ الْغِلْمَانُ يَسْعَوْنَ إِلَى أُمِّهِ يَعْنِي ظِئْرَهُ فَقَالُوا إِنَّ مُحَمَّدًا قَدْ قُتِلَ فَاسْتَقْبَلُوهُ وَهُوَ مُنْتَقِعُ اللَّوْنِ قَالَ أَنَسٌ وَقَدْ كُنْتُ أَرْئِي أَثَرَ ذَلِكَ الْمِخْيَطِ فِي صَدْرِهِ

319/3. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг айтишларича, бир куни Жаброил алайҳиссалом келганларида у зот ёш болалар билан бирга ўйнаётган эдилар. Жаброил алайҳиссалом у зотни ушлаб ётқиздилар-да, қоринларини ёриб, қалбларини чиқардилар, унинг ичидан қуюқ қонни олиб: «Мана шу сиздаги шайтон насибасидир», дедилар. Сўнг тиллодан бўлган тоғорага замзам суви солдилар, у сув билан қалбни ювиб ўз жойига қайтариб қўйдилар. Ҳалиги бирга ўйнаётган болалар оналари, яъни энагалари ҳузурига келиб: «Муҳаммад қатл этилди», деб айтишди. Улар у зотнинг ҳузурларига боришганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ранглари ўзгариб кетган эди.
Анас розийаллоҳу анҳу: «Мен у зотнинг кўкракларидаги тикилган нарсанинг асоратини кўрганман», дедилар. 

320 - حَدَّثَنَا هَارُونُ بْنُ سَعِيدٍ الأيْلِيُّ حَدَّثَنَا ابْنُ وَهْبٍ قَالَ أَخْبَرَنِي سُلَيْمَانُ وَهُوَ ابْنُ بِلاَلٍ قَالَ حَدَّثَنِي شَرِيكُ بْنُ عَبْدِ الله بْنِ أَبِي نَمِرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ يُحَدِّثُنَا عَنْ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِرَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ مَسْجِدِ الْكَعْبَةِ أَنَّهُ جَاءَهُ ثَلاَثَةُ نَفَرٍ قَبْلَ أَنْ يُوحَى إِلَيْهِ وَهُوَ نَائِمٌ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِقِصَّتِهِ نَحْوَ حَدِيثِ ثَابِتٍ الْبُنَانِيِّ وَقَدَّمَ فِيهِ شَيْئًا وَأَخَّرَ وَزَادَ وَنَقَصَ

320/4. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Бу зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Каъбадаги масжиддан Қуддусдаги масжидга тунги сафарга чиққанлари ҳақида гапириб берадилар: «Ваҳий қилинишидан олдин уч нафар киши у зотнинг ҳузурларига келди. Ўшанда у зот Масжидул Ҳаромда ухлаётган эдилар…», деб ҳадиснинг қолганини худди юқоридаги ҳадисда келганидек охирига етказдилар. Лекин баъзисини зиёда, баъзисини ноқис, баъзисини олдинлатиб ва баъзисини кейинга қўйиб зикр қилганлар.  

321 - وَحَدَّثَنِي حَرْمَلَةُ بْنُ يَحْيَى التُّجِيبِيُّ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ قَالَ أَخْبَرَنِي يُونُسُ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ كَانَ أَبُو ذَرٍّ يُحَدِّثُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فُرِجَ سَقْفُ بَيْتِي وَأَنَا بِمَكَّةَ فَنَزَلَ جِبْرِيلُ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَفَرَجَ صَدْرِي ثُمَّ غَسَلَهُ مِنْ مَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ جَاءَ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُمْتَلِئٍ حِكْمَةً وَإيْمانًا فَأَفْرَغَهَا فِي صَدْرِي ثُمَّ أَطْبَقَهُ ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي فَعَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ فَلَمَّا جِئْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا قَالَ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَم لِخَازِنِ السَّمَاءِ الدُّنْيَا افْتَحْ قَالَ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا جِبْرِيلُ قَالَ هَلْ مَعَكَ أَحَدٌ قَالَ نَعَمْ مَعِيَ مُحَمَّدٌ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فَأُرْسِلَ إِلَيْهِ قَالَ نَعَمْ فَفَتَحَ قَالَ فَلَمَّا عَلَوْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا فَإِذَا رَجُلٌ عَنْ يَمِينِهِ أَسْوِدَةٌ وَعَنْ يَسَارِهِ أَسْوِدَةٌ قَالَ فَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَمِينِهِ ضَحِكَ وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِمَالِهِ بَكَى قَالَ فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالِابْنِ الصَّالِحِ قَالَ قُلْتُ يَا جِبْرِيلُ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا آدَمُ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهَذِهِ الأسْوِدَةُ عَنْ يَمِينِهِ وَعَنْ شِمَالِهِ نَسَمُ بَنِيهِ فَأَهْلُ الْيَمِينِ أَهْلُ الْجَنَّةِ وَالأسْوِدَةُ الَّتِي عَنْ شِمَالِهِ أَهْلُ النَّارِ فَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَمِينِهِ ضَحِكَ وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِمَالِهِ بَكَى قَالَ ثُمَّ عَرَجَ بِي جِبْرِيلُ حَتَّى أَتَى السَّمَاءَ الثَّانِيَةَ فَقَالَ لِخَازِنِهَا افْتَحْ قَالَ فَقَالَ لَهُ خَازِنُهَا مِثْلَ مَا قَالَ خَازِنُ السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَفَتَحَ فَقَالَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ فَذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ فِي السَّمَاوَاتِ آدَمَ وَإِدْرِيسَ وَعِيسَى وَمُوسَى وَإِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتم الله عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ وَلَمْ يُثْبِتْ كَيْفَ مَنَازِلُهُمْ غَيْرَ أَنَّهُ ذَكَرَ أَنَّهُ قَدْ وَجَدَ آدَمَ عَلَيْهِ السَّلاَم فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا وَإِبْرَاهِيمَ فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ قَالَ فَلَمَّا مَرَّ جِبْرِيلُ وَرَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِإِدْرِيسَ صَلَوَاتم الله عَلَيْهِ قَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأخِ الصَّالِحِ قَالَ ثُمَّ مَرَّ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا فَقَالَ هَذَا إِدْرِيسُ قَالَ ثُمَّ مَرَرْتُ بِمُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأخِ الصَّالِحِ قَالَ قُلْتُ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا مُوسَى قَالَ ثُمَّ مَرَرْتُ بِعِيسَى فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالأخِ الصَّالِحِ قُلْتُ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ قَالَ ثُمَّ مَرَرْتُ بِإِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلاَم فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالِابْنِ الصَّالِحِ قَالَ قُلْتُ مَنْ هَذَا قَالَ هَذَا إِبْرَاهِيمُ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ وَأَخْبَرَنِي ابْنُ حَزْمٍ أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ وَأَبَا حَبَّةَ الأنْصَارِيَّ كَانَا يَقُولاَنِ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثُمَّ عَرَجَ بِي حَتَّى ظَهَرْتُ لِمُسْتَوًى أَسْمَعُ فِيهِ صَرِيفَ الأقْلاَمِ قَالَ ابْنُ حَزْمٍ وَأَنَسُ بْنُ مَالِكٍ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَفَرَضَ اللهُ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلاَةً قَالَ فَرَجَعْتُ بِذَلِكَ حَتَّى أَمُرَّ بِمُوسَى فَقَالَ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم مَاذَا فَرَضَ رَبُّكَ عَلَى أُمَّتِكَ قَالَ قُلْتُ فَرَضَ عَلَيْهِمْ خَمْسِينَ صَلاَةً قَالَ لِي مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَرَاجِعْ رَبَّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ ذَلِكَ قَالَ فَرَاجَعْتُ رَبِّي فَوَضَعَ شَطْرَهَا قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَأَخْبَرْتُهُ قَالَ رَاجِعْ رَبَّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ ذَلِكَ قَالَ فَرَاجَعْتُ رَبِّي فَقَالَ هِيَ خَمْسٌ وَهِيَ خَمْسُونَ لاَ يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ قَالَ فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقَالَ رَاجِعْ رَبَّكَ فَقُلْتُ قَدِ اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي قَالَ ثُمَّ انْطَلَقَ بِي جِبْرِيلُ حَتَّى نَأْتِيَ سِدْرَةَ الْمُنْتَهَى فَغَشِيَهَا أَلْوَانٌ لاَ أَدْرِي مَا هِيَ قَالَ ثُمَّ أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَإِذَا فِيهَا جَنَابِذُ اللُّؤْلُؤَ وَإِذَا تُرَابُهَا الْمِسْكُ

321/5. Абу Зарр розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Маккадалик пайтимда уйимнинг шифти очилди. Ўша жойдан Жаброил алайҳиссалом тушдилар-да, кўкрагимни очиб, замзам суви билан ювдилар, ҳикмат ва иймон тўлдирилган тилло тоғора олиб келиб, уни қалбимга қуйдилар, сўнг ёпиб қўйдилар. Кейин қўлимдан ушлаб осмонга кўтарилдилар. Дунё осмонига келганимизда Жаброил алайҳиссалом осмон соқчисига: «Очгин», дедилар. Соқчи: «Бу ким?» деди. Жаброил алайҳиссалом: «Бу Жаброилдир», дедилар. Соқчи: «Сиз билан бирга бошқа бирор киши борми?» деса, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа! Мен билан бирга Муҳаммад алайҳиссалом биргалар», дедилар. Соқчи: «У пайғамбар қилиб юборилдими?» деган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа», дедилар. Шунда эшик очилди. Дунё осмонига кўтарилганимизда бир кишини кўрдикки, ўнг томонида бир жамоа ва чап томонида бир жамоа турар эди. У киши агар ўнг томонига қараса, кулар эди, агар чап томонига қараса, йиғлар эди. Ўша киши: «Солиҳ пайғамбар ва солиҳ кишининг ўғли хуш келибди», деб айтди. Мен: «Эй Жаброил, бу ким?» десам, Жаброил алайҳиссалом: «Бу Одам алайҳиссаломдир. Мана бу ўнг ва чап томонидаги жамоа зурриётларидан ташкил топган халқлардир. Ўнг томондагиси жаннат аҳли, чап томондаги жамоа эса дўзах аҳлидир. Шунинг учун ўнг томонига қараса, кулади, чап томонига қараса, йиғлайди», дедилар. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом мен билан бирга кўтарилиб иккинчи осмонга чиқдилар ва у осмон соқчисига: «Очгин», дедилар. Осмон соқчиси дунё осмони соқчиси айтган сўзни айтди ва (эшикни) очди...», дедилар. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳу зикр қилишларича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам осмонда Одам, Идрис, Исо, Мусо ва Иброҳим алайҳиссаломларнинг барчаларини учратдилар. Лекин маконлари қандай экани ҳақидаги хабарни исботламадилар. Аммо Одам алайҳиссаломни дунё осмонида, Иброҳим алайҳиссаломни олтинчи осмонда учратдилар. Қачонки, Жаброил алайҳиссалом ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Идрис алайҳиссаломнинг олдиларидан ўтишганида, у зот: «Солиҳ пайғамбар ва солиҳ биродар хуш келибдилар», дедилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: «Ўта туриб: «Бу ким?» десам, Жаброил алайҳиссалом: «Бу Идрис», дедилар. Кейин Мусо алайҳиссалом олдиларидан ўтганимизда у зот: «Солиҳ пайғамбар ва солиҳ биродар хуш келибдилар», дедилар. Мен: «Бу ким?» десам, Жаброил алайҳиссалом: «Бу Мусодирлар», дедилар. Сўнгра Исо алайҳиссалом олдиларидан ўтсак, «Солиҳ пайғамбар ва солиҳ биродар хуш келибдилар», дедилар. Мен: «Бу ким?» десам, Жаброил алайҳиссалом: «Бу Исо ибн Марямдирлар», дедилар. Кейин Иброҳим алайҳиссалом олдиларидан ўтсак, у зот: «Солиҳ пайғамбар ва солиҳ киши ўғли хуш келибдилар», дедилар. Мен: «Бу ким?» десам, Жаброил алайҳиссалом: «Бу Иброҳимдирлар», дедилар».
Ибн Аббос ва Абу Ҳабба ал-Ансорий розийаллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўнгра мен баландлаб, бир текис ерга кўтарилдим. Ва у ерда фаришталар (Аллоҳнинг тақдир-қазоси ва бошқа буйруқларини) ёзишаётганининг овозини эшитдим», дедилар.
Ибн Ҳазм ва Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Аллоҳ умматимга эллик маҳал намоз ўқишни фарз қилди. Мен қайтиб Мусо алайҳиссалом олдиларидан ўтганимда, у зот: «Раббингиз умматингизга нимани фарз қилди?» дедилар. Мен: «Эллик маҳал намозни», дедим. У зот: «Раббингиз ҳузурига қайтинг, чунки умматингиз бунга тоқат қила олмайди», дедилар. Раббим ҳузурига қайтсам, У бунинг ярмини ўтиб юборди. Мусо алайҳиссалом ҳузурларига қайтиб, бунинг хабарини берсам, у зот: «Раббингиз ҳузурига қайтинг, чунки умматингиз бунга тоқат қила олмайди», дедилар. Мен Раббим ҳузурига қайтиб борсам, Аллоҳ: «У беш маҳалдир. Ана шу беш маҳал эллик маҳалга ўтади. Менинг ҳузуримда сўз ўзгартирилмайди», деди. Мен Мусо алайҳиссалом ҳузурларига қайтиб борсам, у зот: «Раббингиз ҳузурига қайтинг», дедилар. Мен: Рабимдан (бориш хусусида) ҳаё қилдим», дедим. Сўнгра Жаброил алайҳиссалом билан бирга «Сидратул мунтоҳо»га бордим. У ерни ранглар ўраб олибди, унинг нималигини билмайман. Кейин жаннатга киритилдим, у ерда гавҳардан гумбаз бор бўлиб, тупроқлари эса мушкдан экан».

322 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ عَنْ سَعِيدٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ لَعَلَّهُ قَالَ عَنْ مَالِكِ بْنِ صَعْصَعَةَ رَجُلٍ مِنْ قَوْمِهِ قَالَ قَالَ نَبِيُّ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَا أَنَا عِنْدَ الْبَيْتِ بَيْنَ النَّائِمِ وَالْيَقْظَانِ إِذْ سَمِعْتُ قَائِلاً يَقُولُ أَحَدُ الثَّلاَثَةِ بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ فَأُتِيتُ فَانْطُلِقَ بِي فَأُتِيتُ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ فِيهَا مِنْ مَاءِ زَمْزَمَ فَشُرِحَ صَدْرِي إِلَى كَذَا وَكَذَا قَالَ قَتَادَةُ فَقُلْتُ لِلَّذِي مَعِي مَا يَعْنِي قَالَ إِلَى أَسْفَلِ بَطْنِهِ فَاسْتُخْرِجَ قَلْبِي فَغُسِلَ بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ أُعِيدَ مَكَانَهُ ثُمَّ حُشِيَ إيْمانًا وَحِكْمَةً ثُمَّ أُتِيتُ بِدَابَّةٍ أَبْيَضَ يُقَالُ لَهُ الْبُرَاقُ فَوْقَ الْحِمَارِ وَدُونَ الْبَغْلِ يَقَعُ خَطْوُهُ عِنْدَ أَقْصَى طَرْفِهِ فَحُمِلْتُ عَلَيْهِ ثُمَّ انْطَلَقْنَا حَتَّى أَتَيْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا فَاسْتَفْتَحَ جِبْرِيلُ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقِيلَ مَنْ هَذَا قَالَ جِبْرِيلُ قِيلَ وَمَنْ مَعَكَ قَالَ مُحَمَّدٌ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِيلَ وَقَدْ بُعِثَ إِلَيْهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَفَتَحَ لَنَا وَقَالَ مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ قَالَ فَأَتَيْنَا عَلَى آدَمَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِقِصَّتِهِ وَذَكَرَ أَنَّهُ لَقِيَ فِي السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ عِيسَى وَيَحْيَى عَلَيْهَا السَّلاَم وَفِي الثَّالِثَةِ يُوسُفَ وَفِي الرَّابِعَةِ إِدْرِيسَ وَفِي الْخَامِسَةِ هَارُونَ صَلَوَاتم الله عَلَيْهِمْ قَالَ ثُمَّ انْطَلَقْنَا حَتَّى انْتَهَيْنَا إِلَى السَّمَاءِ السَّادِسَةِ فَأَتَيْتُ عَلَى مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَقَالَ مَرْحَبًا بِالأخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ فَلَمَّا جَاوَزْتُهُ بَكَى فَنُودِيَ مَا يُبْكِيكَ قَالَ رَبِّ هَذَا غُلاَمٌ بَعَثْتَهُ بَعْدِي يَدْخُلُ مِنْ أُمَّتِهِ الْجَنَّةَ أَكْثَرُ مِمَّا يَدْخُلُ مِنْ أُمَّتِي قَالَ ثُمَّ انْطَلَقْنَا حَتَّى انْتَهَيْنَا إِلَى السَّمَاءِ السَّابِعَةِ فَأَتَيْتُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَقَالَ فِي الْحَدِيثِ وَحَدَّثَ نَبِيُّ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ رَأَى أَرْبَعَةَ أَنْهَارٍ يَخْرُجُ مِنْ أَصْلِهَا نَهْرَانِ ظَاهِرَانِ وَنَهْرَانِ بَاطِنَانِ فَقُلْتُ يَا جِبْرِيلُ مَا هَذِهِ الأنْهَارُ قَالَ أَمَّا النَّهْرَانِ الْبَاطِنَانِ فَنَهْرَانِ فِي الْجَنَّةِ وَأَمَّا الظَّاهِرَانِ فَالنِّيلُ وَالْفُرَاتُ ثُمَّ رُفِعَ لِيَ الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ فَقُلْتُ يَا جِبْرِيلُ مَا هَذَا قَالَ هَذَا الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ يَدْخُلُهُ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ إِذَا خَرَجُوا مِنْهُ لَمْ يَعُودُوا فِيهِ آخِرُ مَا عَلَيْهِمْ ثُمَّ أُتِيتُ بِإِنَاءَيْنِ أَحَدُهُمَا خَمْرٌ وَالآخَرُ لَبَنٌ فَعُرِضَا عَلَيَّ فَاخْتَرْتُ اللَّبَنَ فَقِيلَ أَصَبْتَ أَصَابَ اللهُ بِكَ أُمَّتُكَ عَلَى الْفِطْرَةِ ثُمَّ فُرِضَتْ عَلَيَّ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسُونَ صَلاَةً ثُمَّ ذَكَرَ قِصَّتَهَا إِلَى آخِرِ الْحَدِيثِ
حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا مُعَاذُ بْنُ هِشَامٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ قَتَادَةَ حَدَّثَنَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ صَعْصَعَةَ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فَذَكَرَ نَحْوَهُ وَزَادَ فِيهِ فَأُتِيتُ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُمْتَلِئٍ حِكْمَةً وَإيْمانًا فَشُقَّ مِنَ النَّحْرِ إِلَى مَرَاقِّ الْبَطْنِ فَغُسِلَ بِمَاءِ زَمْزَمَ ثُمَّ مُلِئَ حِكْمَةً وَإيْمانًا

322/6. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳу Молик ибн Саъсаъадан қилган ривоятда айтилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бир пайт уйқу билан уйғоқлик орасида турган эдим, икки киши орасида туриб гапираётган учинчи бир кишининг сўзларини эшитдим. Ўша киши ҳузурига олиб келиндим. Тиллодан бўлган бир тоғора келтирилди. Унда замзам суви бор эди. Қалбимни (олиш учун ) у еридан бу еригача, яъни қориннинг пастки қисмигача ёриб, қалбимни чиқариб, замзам суви билан ювиб, кейин ҳикмат ва иймон билан тўлдириб ўрнига қайтариб қўйишди. Сўнгра оқ ҳайвон олдига олиб борилдим. У Буроқ, деб номланар эди. У эшакдан баланд, хачирдан пастроқ эди. Қадамини ташласа, бир четга тушади. Ўша ҳайвонга миндирилдим, сўнг юриб дунё осмонига бордик. Жаброил алайҳиссалом у ернинг очилишини талаб қилдилар. Шунда у зотга: «Бу ким?» дейилган эди, у зот: «Жаброил», дедилар. «Сиз билан бирга ким?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бирга», дедилар. «У пайғамбар қилиб юборилдими?» дейилган эди, Жаброил алайҳиссалом: «Ҳа», дедилар. Бас, соқчи бизга эшикни очиб: «Хуш келибди, бу келувчи киши мунча ҳам яхши», деб айтди. Биз эса Одам алайҳиссаломнинг ҳузурларига бордик», деб юқоридаги қиссани давом эттирганлар. Яъни, «Иккинчи осмонда Исо ва Яҳё алайҳиссаломлар билан, учинчи осмонда Юсуф алайҳиссалом билан, тўртинчи осмонда Идрис алайҳиссалом билан, бешинчи осмонда Ҳорун билан учрашиб, кейин олтинчи осмонда тўхтадик-да, Мусо алайҳиссалом олдиларига бордим. У зотга салом берган эдим, у зот: «Солиҳ биродар, солиҳ пайғамбар хуш келибди», дедилар. У зотнинг олдиларидан ўтиб кетаётсам, у зот йиғладилар. Шунда: «Сизни нима йиғлатди?» дейилган эди, у зот: «Эй Раббим, бу йигитни мендан кейин (пайғамбар этиб) юбординг. Унинг уммати менинг умматимдан кўра кўпроқ жаннатга киради», дедилар. Сўнгра яна юриб, еттинчи осмонда тўхтадик. Иброҳим алайҳиссалом олдиларига бордик», деб ҳадиснинг давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тўртта анҳор кўрганларини гапирганлар. (Яна давом этиб дедилар): «Унинг аслидан иккита зоҳирий ва иккита ботиний анҳор чиқарди. Шунда мен: «Эй Жаброил, бу анҳорлар нима?» десам, у зот: «Ботиний анҳорлар жаннатдаги анҳорлардир. Аммо зоҳирий анҳорлар Нил ва Фурот анҳорларидир», дедилар. Сўнгра мени Байтул-маъмурга кўтаришди. Мен: «Эй Жаброил, бу нима?» десам, у зот: «Бу Байтул-маъмур бўлиб, ҳар куни унга етмиш минг фаришта киради. Агар у ердан чиқадиган бўлса, охирги кирувчи бўлади, (яна) қайтиб (унга) кира олмайди», дедилар. Кейин менга икки идиш олиб келинди. Уларнинг бирида хамр (ароқ), иккинчисида сут бор эди. Менга у иккови кўрсатилган эди, мен сутни танладим. Шунда: «Аллоҳ умматингизга фитратни тўғрилаб қўйган нарсага етишдингиз», дейилди. Кейин менга ҳар куни эллик маҳал намоз ўқиш фарз этилди…», деб бу ҳақдаги қиссани зикр қилиб, ҳадисни тамомлаганлар.
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган, фақат «Менинг ҳузуримга ҳикмат ва иймон тўлдирилган тиллодан бўлган тоғора олиб келинди ва кўкракнинг юқори қисмидан то қориннинг пастки қисмигача ёриб, замзам суви ила ювиб, сўнгра ҳикмат ва иймон билан тўлдирилди» сўзи зиёда қилинган.

323 - حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى وَابْنُ بَشَّارٍ قَالَ ابْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ قَتَادَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْعَالِيَةِ يَقُولُ حَدَّثَنِي ابْنُ عَمِّ نَبِيِّكُمْ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَعْنِي ابْنَ عَبَّاسٍ قَالَ ذَكَرَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ أُسْرِيَ بِهِ فَقَالَ مُوسَى آدَمُ طُوَالٌ كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ وَقَالَ عِيسَى جَعْدٌ مَرْبُوعٌ وَذَكَرَ مَالِكًا خَازِنَ جَهَنَّمَ وَذَكَرَ الدَّجَّالَ

323/7. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг Исро деб аталмиш тунги сафарга чиққанларини айтиб: «Мусо алайҳиссалом буғдойранг, узун бўйли бўлиб, гўёки Шануъа қабиласидаги кишиларга ўхшардилар. Исо алайҳиссалом эса тўлагина ва ўрта бўйлидирлар», деб зикр қилиб, яна жаҳаннам хазиначиси Молик исмли фариштани ва Дажжолни ҳам зикр қилдилар.

324 - وَحَدَّثَنَا عَبْدُ بْنُ حُمَيْدٍ أَخْبَرَنَا يُونُسُ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنَا شَيْبَانُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَبِي الْعَالِيَةِ حَدَّثَنَا ابْنُ عَمِّ نَبِيِّكُمْ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَرْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي عَلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ عَلَيْهِ السَّلاَم رَجُلٌ آدَمُ طُوَالٌ جَعْدٌ كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ وَرَأَيْتُ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ مَرْبُوعَ الْخَلْقِ إِلَى الْحُمْرَةِ وَالْبَيَاضِ سَبِطَ الرَّأْسِ وَأُرِيَ مَالِكًا خَازِنَ النَّارِ وَالدَّجَّالَ فِي آيَاتٍ أَرَاهُنَّ اللهُ إِيَّاهُ ( فَلاَ تَكُنْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقَائِهِ ) قَالَ كَانَ قَتَادَةُ يُفَسِّرُهَا أَنَّ نَبِيَّ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ لَقِيَ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم

324/8. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Исро кечасида Мусо ибн Имроннинг олдиларидан ўтдим. У зот буғдойранг, узун бўйли, жингалак сочли бўлиб, гўёки Шануъа қабиласидаги кишиларга ўхшардилар. Ва яна Исо ибн Марямни кўрдим, у зот ўрта бўйли, қизил ва оқ рангга мойил ҳамда узун сочли киши эдилар. Ва яна дўзах хазиначиси Молик ҳамда Дажжол белгилари билан кўрсатилди. Аллоҳ уларни менга, йўлиққанда шубҳа бўлмаслиги учун кўрсатди», дедилар.
Қатода розийаллоҳу анҳу буни шарҳлаб: «Албатта Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мусо алайҳиссаломга йўлиқдилар», дедилар.

325 - حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَسُرَيْجُ بْنُ يُونُسَ قَالاَ حَدَّثَنَا هُشَيْمٌ أَخْبَرَنَا دَاوُدُ بْنُ أَبِي هِنْدٍ عَنْ أَبِي الْعَالِيَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّ بِوَادِي الأزْرَقِ فَقَالَ أَيُّ وَادٍ هَذَا فَقَالُوا هَذَا وَادِي الأزْرَقِ قَالَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم هَابِطًا مِنَ الثَّنِيَّةِ وَلَهُ جُؤَارٌ إِلَى الله بِالتَّلْبِيَةِ ثُمَّ أَتَى عَلَى ثَنِيَّةِ هَرْشَى فَقَالَ أَيُّ ثَنِيَّةٍ هَذِهِ قَالُوا ثَنِيَّةُ هَرْشَى قَالَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى يُونُسَ بْنِ مَتَّى عَلَيْهِ السَّلاَم عَلَى نَاقَةٍ حَمْرَاءَ جَعْدَةٍ عَلَيْهِ جُبَّةٌ مِنْ صُوفٍ خِطَامُ نَاقَتِهِ خُلْبَةٌ وَهُوَ يُلَبِّي قَالَ ابْنُ حَنْبَلٍ فِي حَدِيثِهِ قَالَ هُشَيْمٌ يَعْنِي لِيفًا

325/9. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Азрақ водийсидан ўтаётиб: «Бу қайси водий?» деганларида, саҳобалар: «Бу Азрақ водийси», деб айтишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Мусо алайҳиссаломни шу довондан тушаётган ҳолда кўрмоқдаман. У зотнинг Аллоҳга талбия айтиш билан сўрайдиган нарсалари бор эди», дедилар.
Сўнгра Ҳаршо довонига келиб: «Бу қайси довон?» деган эдилар, «Ҳаршо довони», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Юнус ибн Матто алайҳиссаломни семиз қизил туя устида кўргандекман. У зотнинг устларида жундан ишланган жубба (чопон) бор, туяларининг тизгини эса канопдан эди. У зот эса талбия айтардилар», дедилар.

326 - وَحَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ عَنْ دَاوُدَ عَنْ أَبِي الْعَالِيَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ سِرْنَا مَعَ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَ مَكَّةَ وَالْمَدِينَةِ فَمَرَرْنَا بِوَادٍ فَقَالَ أَيُّ وَادٍ هَذَا فَقَالُوا وَادِي الأزْرَقِ فَقَالَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَذَكَرَ مِنْ لَوْنِهِ وَشَعَرِهِ شَيْئًا لَمْ يَحْفَظْهُ دَاوُدُ وَاضِعًا إِصْبَعَيْهِ فِي أُذُنَيْهِ لَهُ جُؤَارٌ إِلَى الله بِالتَّلْبِيَةِ مَارًّا بِهَذَا الْوَادِي قَالَ ثُمَّ سِرْنَا حَتَّى أَتَيْنَا عَلَى ثَنِيَّةٍ فَقَالَ أَيُّ ثَنِيَّةٍ هَذِهِ قَالُوا هَرْشَى أَوْ لِفْتٌ فَقَالَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى يُونُسَ عَلَى نَاقَةٍ حَمْرَاءَ عَلَيْهِ جُبَّةُ صُوفٍ خِطَامُ نَاقَتِهِ لِيفٌ خُلْبَةٌ مَارًّا بِهَذَا الْوَادِي مُلَبِّيًا

326/10. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга Макка ва Мадина оралиғида кетаётиб, бир водийдан ўтдик. У зот: «Бу қайси водий?» деган эдилар, саҳобалар: «Азрақ водийси», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусо алайҳиссаломни кўриб тургандекман», деб ранглари ва сочлари ҳақида нималарнидир зикр қилдилар. (Лекин ушбу ҳадис ровийи Довуд қулоқларига бармоқларини қўйганлари учун ранг ва сочлар ҳақидаги нарсани ёдлай олмаганлар.) «Мусо алайҳиссалом бу водийдан ўта туриб, Аллоҳга талбия айтиб сўрайдиган нарсалари бор эди», дедилар. Сўнгра яна юриб довонга келдик. У зот: «Бу қайси довон?» деган эдилар, улар: «Ҳаршо ёки Лифт номли довон», дейишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Юнус алайҳиссаломни кўргандекман, у зот қизил туяда устларида жундан ясалган жубба (чопон) бор, туялари тизгини эса толадан бўлиб, бу водийдан талбия айтган ҳолда ўтардилар», деб айтдилар».

327 - حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ عَنِ ابْنِ عَوْنٍ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ كُنَّا عِنْدَ ابْنِ عَبَّاسٍ فَذَكَرُوا الدَّجَّالَ فَقَالَ إِنَّهُ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ كَافِرٌ قَالَ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ لَمْ أَسْمَعْهُ قَالَ ذَاكَ وَلَكِنَّهُ قَالَ أَمَّا إِبْرَاهِيمُ فَانْظُرُوا إِلَى صَاحِبِكُمْ وَأَمَّا مُوسَى فَرَجُلٌ آدَمُ جَعْدٌ عَلَى جَمَلٍ أَحْمَرَ مَخْطُومٍ بِخُلْبَةٍ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ إِذَا انْحَدَرَ فِي الْوَادِي يُلَبِّي

327/11. Мужоҳид розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Биз Ибн Аббос розийаллоҳу анҳу ҳузурларида эдик. Одамлар Дажжолни зикр қилишди. Кимдир «Дажжолнинг кўзлари ўртасига кофир, деб ёзиб қўйилган», деди. Ибн Аббос: «Мен бу ҳақда (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан) эшитмаганман. Шундай бўлиши ҳам мумкин, лекин Иброҳим алайҳиссалом ҳақларида эшитганман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизлар (у зотни кўрмоқчи бўлсангиз), ёнингиздаги биродарингизга қаранг. (Яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларига қарашни назарда тутмоқдалар.) Аммо Мусо алайҳиссалом буғдойранг, тўла киши бўлиб, толадан эшилган жиловли қизил туяда водийдан пастга талбия айтиб тушаётганларини кўргандайман», дедилар», деб айтдилар».

328 - حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ حَدَّثَنَا لَيْثٌ ح وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رُمْحٍ أَخْبَرَنَا اللَّيْثُ عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرٍ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ عُرِضَ عَلَيَّ الأنْبِيَاءُ فَإِذَا مُوسَى ضَرْبٌ مِنَ الرِّجَالِ كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ وَرَأَيْتُ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ عَلَيْهِ السَّلاَم فَإِذَا أَقْرَبُ مَنْ رَأَيْتُ بِهِ شَبَهًا عُرْوَةُ بْنُ مَسْعُودٍ وَرَأَيْتُ إِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتم الله عَلَيْهِ فَإِذَا أَقْرَبُ مَنْ رَأَيْتُ بِهِ شَبَهًا صَاحِبُكُمْ يَعْنِي نَفْسَهُ وَرَأَيْتُ جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَم فَإِذَا أَقْرَبُ مَنْ رَأَيْتُ بِهِ شَبَهًا دَحْيَةُ وَفِي رِوَايَةِ ابْنِ رُمْحٍ دَحْيَةُ بْنُ خَلِيفَةَ

328/12. Жобир розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Менга пайғамбарлар кўрсатилди. Мусо алайҳиссалом унча семиз бўлмаган, гўёки Шануъа қабиласидаги кишиларга ўхшаш эдилар. Исо ибн Марям алайҳиссаломни ҳам кўрдим. У зотнинг Урва ибн Масъудга ўхшашларини билдим. Иброҳим алайҳиссаломни кўрдим, у зот ёнингиздаги биродарингизга ўхшашдир (яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларини назарда тутаётган эдилар). Жаброил алайҳиссаломни кўрдим, у зот Диҳяга (бошқа ривоятда Ибн Румҳ Диҳя ибн Халийфага, дейилган) ўхшашдир», дедилар.

329 - وَحَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ وَعَبْدُ بْنُ حُمَيْدٍ وَتَقَارَبَا فِي اللَّفْظِ قَالَ ابْنُ رَافِعٍ حَدَّثَنَا وَقَالَ عَبْدٌ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِيِّ قَالَ أَخْبَرَنِي سَعِيدُ بْنُ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حِينَ أُسْرِيَ بِي لَقِيتُ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَنَعَتَهُ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَإِذَا رَجُلٌ حَسِبْتُهُ قَالَ مُضْطَرِبٌ رَجِلُ الرَّأْسِ كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ قَالَ وَلَقِيتُ عِيسَى فَنَعَتَهُ النَّبِيُّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَإِذَا رَبْعَةٌ أَحْمَرُ كَأَنَّمَا خَرَجَ مِنْ دِيمَاسٍ يَعْنِي حَمَّامًا قَالَ وَرَأَيْتُ إِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتم الله عَلَيْهِ وَأَنَا أَشْبَهُ وَلَدِهِ بِهِ قَالَ فَأُتِيتُ بِإِنَاءَيْنِ فِي أَحَدِهِمَا لَبَنٌ وَفِي الآخَرِ خَمْرٌ فَقِيلَ لِي خُذْ أَيَّهُمَا شِئْتَ فَأَخَذْتُ اللَّبَنَ فَشَرِبْتُهُ فَقَالَ هُدِيتَ الْفِطْرَةَ أَوْ أَصَبْتَ الْفِطْرَةَ أَمَّا إِنَّكَ لَوْ أَخَذْتَ الْخَمْرَ غَوَتْ أُمَّتُكَ

329/13. Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен Исрога юборилган пайтда Мусо алайҳиссаломга йўлиқдим», деб у зотни қуйидагича таърифладилар: «Мусо алайҳиссалом узун бўйли, жингалак сочли бўлиб, гўёки Шануъа қабиласидаги кишиларга ўхшардилар. Ва яна «Исо алайҳиссаломга ҳам йўлиқдим», деб у зотни қуйидагича таърифладилар: «Исо алайҳиссалом ўрта бўйли, қизил рангга мойил бўлиб, ҳаммомдан янги чиққан кишига ўхшардилар. Иброҳим алайҳиссаломни кўрдим. Мен у зотнинг зурриётлари ичидаги энг ўхшашиман. Бас, ҳузуримга икки идиш олиб келинди. Бирида сут, иккинчисида хамр (ароқ) бор эди. Менга: «Қайси бирини хоҳласангиз, олинг», дейилди. Мен сутни олиб ичган эдим, (Жаброил алайҳиссалом): «Асл фитратга ҳидоят қилиндингиз ёки асл фитратга етишдингиз. Агар хамрни олганингизда умматингиз адашар эди», дедилар».