314 - حَدَّثَنِي أَبُو الطَّاهِرِ أَحْمَدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ الله بْنِ عَمْرِو بْنِ سَرْحٍ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ قَالَ أَخْبَرَنِي يُونُسُ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ قَالَ حَدَّثَنِي عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ أَنَّ عَائِشَةَ زَوْجَ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَخْبَرَتْهُ أَنَّهَا قَالَتْ كَانَ أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّادِقَةَ فِي النَّوْمِ فَكَانَ لاَ يَرَى رُؤْيَا إِلاَّ جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الْخَلاَءُ فَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ يَتَحَنَّثُ فِيهِ وَهُوَ التَّعَبُّدُ اللَّيَالِيَ أُوْلاَتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَرْجِعَ إِلَى أَهْلِهِ وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيجَةَ فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا حَتَّى فَجِئَهُ الْحَقُّ وَهُوَ فِي غَارِ حِرَاءٍ فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقَالَ اقْرَأْ قَالَ مَا أَنَا بِقَارِئٍ قَالَ فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ اقْرَأْ قَالَ قُلْتُ مَا أَنَا بِقَارِئٍ قَالَ فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ أَقْرَأْ فَقُلْتُ مَا أَنَا بِقَارِئٍ فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ ( اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الإنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الإنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ) فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ تَرْجُفُ بَوَادِرُهُ حَتَّى دَخَلَ عَلَى خَدِيجَةَ فَقَالَ زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ ثُمَّ قَالَ لِخَدِيجَةَ أَيْ خَدِيجَةُ مَا لِي وَأَخْبَرَهَا الْخَبَرَ قَالَ لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي قَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ كَلاَّ أَبْشِرْ فَوَالله لاَ يُخْزِيكَ اللهُ أَبَدًا وَالله إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ وَتَصْدُقُ الْحَدِيثَ وَتَحْمِلُ الْكَلَّ وَتَكْسِبُ الْمَعْدُومَ وَتَقْرِي الضَّيْفَ وَتُعِينُ عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِ الْعُزَّى وَهُوَ ابْنُ عَمِّ خَدِيجَةَ أَخِي أَبِيهَا وَكَانَ امْرَأً تَنَصَّرَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ وَكَانَ يَكْتُبُ الْكِتَابَ الْعَرَبِيَّ وَيَكْتُبُ مِنَ الإنْجِيلِ بِالْعَرَبِيَّةِ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَكْتُبَ وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ فَقَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ أَيْ عَمِّ اسْمَعْ مِنِ ابْنِ أَخِيكَ قَالَ وَرَقَةُ بْنُ نَوْفَلٍ يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَبَرَ مَا رَآهُ فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ هَذَا النَّامُوسُ الَّذِي أُنْزِلَ عَلَى مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعًا يَا لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا حِينَ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَوَ مُخْرِجِيَّ هُمْ قَالَ وَرَقَةُ نَعَمْ لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمَا جِئْتَ بِهِ إِلاَّ عُودِيَ وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرْكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا
وَحَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ قَالَ قَالَ الزُّهْرِيُّ وَأَخْبَرَنِي عُرْوَةُ عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا قَالَتْ أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْوَحْيِ وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِمِثْلِ حَدِيثِ يُونُسَ غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ فَوَالله لاَ يُحْزِنُكَ اللهُ أَبَدًا وَقَالَ قَالَتْ خَدِيجَةُ أَيِ ابْنَ عَمِّ اسْمَعْ مِنِ ابْنِ أَخِيكَ
وَحَدَّثَنِي عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ شُعَيْبِ بْنِ اللَّيْثِ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ جَدِّي قَالَ حَدَّثَنِي عُقَيْلُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ سَمِعْتُ عُرْوَةَ بْنَ الزُّبَيْرِ يَقُولُ قَالَتْ عَائِشَةُ زَوْجُ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَجَعَ إِلَى خَدِيجَةَ يَرْجُفُ فُؤَادُهُ وَاقْتَصَّ الْحَدِيثَ بِمِثْلِ حَدِيثِ يُونُسَ وَمَعْمَرٍ وَلَمْ يَذْكُرْ أَوَّلَ حَدِيثِهِمَا مِنْ قَوْلِهِ أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّادِقَةُ وَتَابَعَ يُونُسَ عَلَى قَوْلِهِ فَوَالله لاَ يَخْزِيكَ اللهُ أَبَدًا وَذَكَرَ قَوْلَ خَدِيجَةَ أَيِ ابْنَ عَمِّ اسْمَعْ مِنِ ابْنِ أَخِيكَ

314/1. Оиша розийаллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Оиша онамиз: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга биринчи бошланган ваҳий уйқудаги ҳаққоний туш эди. Агар туш кўрадиган бўлсалар, тонгдаги зиё каби кўрардилар. Кейин у зотга узлатга чекиниб, холи қолиш суюмли этилди. У зот Ҳиро номли ғорда холи қолиб, қаторасига бир неча тун аҳллари ҳузурига бориб овқатланишдан олдин ибодатга машғул бўлардилар. Сўнгра Хадича розийаллоҳу анҳо ҳузурларига қайтиб, у зот билан тановул қилардилар. Ҳақ нарса тўсатдан келди. У зот Ҳиро ғорида эдилар, фаришта келиб: «Ўқи», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен яхши ўқий олмайман», дедилар. Кейин Жаброил алайҳиссалом у зотни ушлаб, қаттиқ қисдилар, ҳаттоки бундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга азият етди. Кейин қўйиб юбордилар. Жаброил алайҳиссалом: «Ўқи», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен яхши ўқий олмайман», дедилар. Кейин Жаброил алайҳиссалом у зотни ушлаб, иккинчи марта қаттиқ қисдилар, ҳатто жонлари оғриди. Сўнгра қўйиб юбордилар. Жаброил алайҳиссалом: «Ўқи», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен яхши ўқий олмайман»,  дедилар. Кейин Жаброил алайҳиссалом у зотни ушлаб, учинчи марта қаттиқ қисдилар, ҳатто азият етди. Сўнгра қўйиб юбордилар-да: «(Эй Муҳаммад алайҳиссалом, барча мавжудотни) яратган зот бўлмиш Парвардигорингиз номи билан (бошлаб) ўқинг. У инсонни лахта қондан яратган (Зотдир). Ўқинг, сизнинг Парвардигорингиз (инсониятга) қаламни (яъни, ёзишни-хатни) ўргатган ўта карамли Зотдир. У Зот инсонга унинг билмаган нарсаларини ўргатди», деб айтдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қайтганларида бўйин ва елкалари ўртасидаги гўшт титрар эди. Шу ҳолатда Хадича онамиз ҳузурларига кириб: «Мени ўраб қўйинглар, мени ўраб қўйинглар», деб айтдилар. Бу зотни ўраб қўйишган эди, қўрқинч бартараф бўлди. Сўнгра у зот Хадича розийаллоҳу анҳога: «Эй Хадича, менга нима бўлди? Мен жонимга бирор нарса бўлдимикин, деб қўрқиб кетдим», деб бўлиб ўтган воқеа хабарини бердилар. Шунда Хадича розийаллоҳу анҳо: «Йўқ, йўқ! Хурсандлик хабарини беринг, Аллоҳ номига қасамки, Аллоҳ сизни ҳеч хафа қилиб қўймайди. Чунки сиз қариндошлар билан алоқани боғлайсиз, рост гапирасиз, оғирни енгил қиласиз, камбағалларга мол улашасиз, меҳмондорчиликни жойига қўясиз ва ҳақ йўлдаги кишига бирор қийинчилик етса, ёрдам берасиз», дедилар-да амакиларининг ўғли Варақа ибн Навфал ибн Асад ибн Абдулуззонинг ҳузурига жўнаб кетдилар. У киши жоҳилиятда насронийликни қабул қилган эди. У арабча китобларни ва Инжилни ҳам арабчада ёзар эди. Ўзи кекса киши бўлиб, кўзи кўрмайдиган ҳолга келган эди. Хадича розийаллоҳу анҳо: «Эй амакимнинг (ўғли)! Биродарингизнинг ўғлидан эшитинг», дедилар. Варақа ибн Навфал: «Эй биродаримнинг ўғли! Нимани кўрмоқдасиз?» дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрган нарсаларининг хабарини бердилар. Шунда Варақа: «Бу ўша яхши сирлар соҳиби (Жаброил)дирлар. Мусо алайҳиссаломга ҳам у зот туширилган. Кошкийди, мен ёш бўлсам, кошкийди, қавмингиз (сизни туғилган юртингизга сиғдирмасдан) чиқариб юборганида тирик бўлсам», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Улар мени (ўз юртимдан) чиқариб юборадиларми?» деган эдилар, Варақа: «Ҳа, чиқариб юборишади. Шу вақтга қадар ҳеч бир киши сиз каби хабар олиб келмаган эди, агар келтирган бўлса ҳам уни қайтариб юборган эдим. Аллоҳ сизга муяссар этган кунлар менга ҳам насиб этса, қўллаб-қувватлаб ёрдам берар эдим», деди», деб айтдилар.
Бу ерда юқоридаги ҳадис икки марта такрор келган.

315 - وَحَدَّثَنِي أَبُو الطَّاهِرِ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ قَالَ حَدَّثَنِي يُونُسُ قَالَ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ أَخْبَرَنِي أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَنَّ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ الله الأنْصَارِيَّ وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُحَدِّثُ قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الْوَحْيِ قَالَ فِي حَدِيثِهِ فَبَيْنَا أَنَا أَمْشِي سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا الْمَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ جَالِسًا عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأرْضِ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَجُئِثْتُ مِنْهُ فَرَقًا فَرَجَعْتُ فَقُلْتُ زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي فَدَثَّرُونِي فَأَنْزَلَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ ) وَهِيَ الأوْثَانُ قَالَ ثُمَّ تَتَابَعَ الْوَحْيُ
وَحَدَّثَنِي عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ شُعَيْبِ بْنِ اللَّيْثِ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ جَدِّي قَالَ حَدَّثَنِي عُقَيْلُ بْنُ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا سَلَمَةَ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ يَقُولُ أَخْبَرَنِي جَابِرُ بْنُ عَبْدِ الله أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ ثُمَّ فَتَرَ الْوَحْيُ عَنِّي فَتْرَةً فَبَيْنَا أَنَا أَمْشِي ثُمَّ ذَكَرَ مِثْلَ حَدِيثِ يُونُسَ غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ فَجُئِثْتُ مِنْهُ فَرَقًا حَتَّى هَوَيْتُ إِلَى الأرْضِ قَالَ و قَالَ أَبُو سَلَمَةَ وَالرُّجْزُ الأوْثَانُ قَالَ ثُمَّ حَمِيَ الْوَحْيُ بَعْدُ وَتَتَابَعَ
وَحَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِيِّ بِهَذَا الإسْنَادِ نَحْوَ حَدِيثِ يُونُسَ وَقَالَ فَأَنْزَلَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ ) إِلَى قَوْلِهِ ( وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ ) قَبْلَ أَنْ تُفْرَضَ الصَّلاَةُ وَهِيَ الأوْثَانُ وَقَالَ فَجُئِثْتُ مِنْهُ كَمَا قَالَ عُقَيْلٌ

315/1. Жобир ибн Абдуллоҳ ал-Ансорий розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ваҳийнинг бироз тўхтаб, узилиб қолиши ҳақида гапириб дедилар: «Бир пайт кетаётган эдим, осмондан бир овоз эшитиб қолдим. Бошимни кўтариб қарасам, ўша Ҳиро ғоридалигимда келган фаришта экан. Фаришта ер билан осмон оралиғида бир курсига ўтириб олган эди. Мен эса қўрқувдан ваҳимага тушдим. Қайтиб бориб: «Мени ўраб қўйинглар, мени ўраб қўйинглар», десам, уйдагилар устимни ёпиб қўйишди, шунда Аллоҳ таоло: «Эй (либосларига) бурканиб олган зот, туринг-да, (инсонларни охират азобидан) огоҳлантиринг. Ёлғиз Парвардигорингизни улуғланг. Либосларингизни пок тутинг. Бутлардан йироқ бўлинг», деб ваҳий тушишини яна давом эттирди».
Бу ерда юқоридаги ҳадис икки марта такрор келган, лекин «Қўрқувдан ваҳимага тушиб ерга йиқилдим» ва «Ваҳий тушиши кўпайиб, яна давом эттирилди» сўзлари зиёда қилинган.

316 - وَحَدَّثَنَا زُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ حَدَّثَنَا الأوْزَاعِيُّ قَالَ سَمِعْتُ يَحْيَى يَقُولُ سَأَلْتُ أَبَا سَلَمَةَ أَيُّ الْقُرْآنِ أُنْزِلَ قَبْلُ قَالَ ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ ) فَقُلْتُ أَوِ اقْرَأْ فَقَالَ سَأَلْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ الله أَيُّ الْقُرْآنِ أُنْزِلَ قَبْلُ قَالَ ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ ) فَقُلْتُ أَوِ اقْرَأْ قَالَ جَابِرٌ أُحَدِّثُكُمْ مَا حَدَّثَنَا رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ جَاوَرْتُ بِحِرَاءٍ شَهْرًا فَلَمَّا قَضَيْتُ جِوَارِي نَزَلْتُ فَاسْتَبْطَنْتُ بَطْنَ الْوَادِي فَنُودِيتُ فَنَظَرْتُ أَمَامِي وَخَلْفِي وَعَنْ يَمِينِي وَعَنْ شِمَالِي فَلَمْ أَرَ أَحَدًا ثُمَّ نُودِيتُ فَنَظَرْتُ فَلَمْ أَرَ أَحَدًا ثُمَّ نُودِيتُ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَإِذَا هُوَ عَلَى الْعَرْشِ فِي الْهَوَاءِ يَعْنِي جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السَّلاَم فَأَخَذَتْنِي رَجْفَةٌ شَدِيدَةٌ فَأَتَيْتُ خَدِيجَةَ فَقُلْتُ دَثِّرُونِي فَدَثَّرُونِي فَصَبُّوا عَلَيَّ مَاءً فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ ( يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ )
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ عُمَرَ أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ الْمُبَارَكِ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ بِهَذَا الإسْنَادِ وَقَالَ فَإِذَا هُوَ جَالِسٌ عَلَى عَرْشٍ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأرْضِ

316/3. Яҳё айтадилар: «Абу Саламадан «Энг аввал Қуръондан қайси (сура) нозил бўлган?» деб сўрасам, «Йа аййуҳал муддассир», деб айтдилар. Мен: «Иқроъ сураси эмасми?» десам, «Мен ҳам Жобир ибн Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳудан «Энг аввал Қуръондан қайси (сура) нозил бўлган?» деб сўрасам, Жобир розийаллоҳу анҳу ҳам «Йа аййуҳал муддассир», деб айтдилар. Мен: «Иқроъ сураси эмасми?» десам, у зот шундай дедилар: «Мен сизларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтган нарсаларини гапириб бераман. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳиро ғорида бир ой (узлат қилиб) яшадим. Ўша бир ой муддат тугаганида бир водийнинг ўртасига тушдим. Ногаҳон кимдир менга нидо қилди. Олдимга, орқамга ҳамда ўнг ва чап томонимга қараб, ҳеч кимни кўрмадим. Сўнгра яна чақирилдим. Қарасам, ҳеч ким кўринмади. Кейин яна чақирилдим. Бошимни кўтариб қарасам, ҳавода курси устида (муаллақ) Жаброил алайҳиссалом турибдилар. Мени қаттиқ титроқ тутди. Кейин Хадичанинг олдиларига бориб: «Мени ўраб қўйинглар, мени ўраб қўйинглар», деб айтдим. Улар устимдан сув қуйишди. Шунда Аллоҳ таоло: «Эй (либосларига) бурканиб олган зот, туринг-да, (инсонларни охират азобидан) огоҳлантиринг. Ёлғиз Парвардигорингизни улуғланг. Либосларингизни пок тутинг» оятини нозил қилди», деб айтдилар», дея жавоб бердилар Абу Салама».
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган. Фақат «Ер билан осмон орасида курси устида ўлтирган ҳолда», деган сўз зиёда қилинган.