637 - حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى قَالَ قَرَأْتُ عَلَى مَالِكٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا قَالَتْ خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ حَتَّى إِذَا كُنَّا بِالْبَيْدَاءِ أَوْ بِذَاتِ الْجَيْشِ انْقَطَعَ عِقْدٌ لِي فَأَقَامَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْتِمَاسِهِ وَأَقَامَ النَّاسُ مَعَهُ وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ فَأَتَى النَّاسُ إِلَى أَبِي بَكْرٍ فَقَالُوا أَلاَ تَرَى إِلَى مَا صَنَعَتْ عَائِشَةُ أَقَامَتْ بِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَبِالنَّاسِ مَعَهُ وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ وَرَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَاضِعٌ رَأْسَهُ عَلَى فَخِذِي قَدْ نَامَ فَقَالَ حَبَسْتِ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَالنَّاسَ وَلَيْسُوا عَلَى مَاءٍ وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ قَالَتْ فَعَاتَبَنِي أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَقُولَ وَجَعَلَ يَطْعُنُ بِيَدِهِ فِي خَاصِرَتِي فَلاَ يَمْنَعُنِي مِنَ التَّحَرُّكِ إِلاَ مَكَانُ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى فَخِذِي فَنَامَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى أَصْبَحَ عَلَى غَيْرِ مَاءٍ فَأَنْزَلَ اللهُ آيَةَ التَّيَمُّمِ فَتَيَمَّمُوا فَقَالَ أُسَيْدُ بْنُ الْحُضَيْرِ وَهُوَ أَحَدُ النُّقَبَاءِ مَا هِيَ بِأَوَّلِ بَرَكَتِكُمْ يَا آلَ أَبِي بَكْرٍ فَقَالَتْ عَائِشَةُ فَبَعَثْنَا الْبَعِيرَ الَّذِي كُنْتُ عَلَيْهِ فَوَجَدْنَا الْعِقْدَ تَحْتَهُ

637/1. Оиша розийаллоҳу анҳодан ривоят қилинади. «Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарларнинг баъзисига чиқиб, Байдо ёки Зотулжайшга (бу макон Мадина билан Ҳайбар оралиғидир) етиб борганимизда (бўйнимдаги) марварид узилиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зот билан бирга бошқа одамлар ҳам (ўша марваридни) қидиришди. Ўша пайт улар сувлик ерда ҳам эмасдилар. Ва ўзлари билан бирга сувлари ҳам йўқ эди. Одамлар Абу Бакр розийаллоҳу анҳу ҳузурларига келиб: «(Қизинг) Оиша нима қилганига қарамайсанми? У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зот билан бирга бўлган кишиларни тўхтатиб қўйди. Улар сувлик ерда ҳам эмаслар, ўзларида сув ҳам йўқдир», дейишди. (Отам) Абу Бакр келганларида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бошларини соним устига қўйиб ухлаб қолгандилар. Отам: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва одамларни сув бўлмаган ерда ҳамда ўзларида ҳам сув йўқлигида ушлаб қолдингми?» деб мени Аллоҳ хоҳлаганича нималарнидир айтиб айблаб, қўллари билан ниқтадилар. Ниқтаганларида менинг ҳаракатланишимдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сонимга (бошларин қўйиб) ухлаганлари ман этарди, холос. У зот мана шу ҳодиса сабабли сувсиз қолдилар. Шунда Аллоҳ таоло таяммум оятини нозил қилди. Барчалари (тупроққа) таяммум қилишди. Бошлиқлардан бири Усайд ибн Ҳузайр: «Эй Абу Бакр оилалари, бу сизларнинг аввалги баракаларингиз эмас (яъни, Оиша розийаллоҳу анҳо бундан бошқа ҳукмлар тушишига сабабчи бўлгандилар)», дедилар. Миниб олган туямни қўзғатган эдик, марваридни унинг остидан топдик».

638 - حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ ح وحَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ وَابْنُ بِشْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا اسْتَعَارَتْ مِنْ أَسْمَاءَ قِلاَدَةً فَهَلَكَتْ فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِهِ فِي طَلَبِهَا فَأَدْرَكَتْهُمُ الصَّلاَةُ فَصَلَّوْا بِغَيْرِ وُضُوءٍ فَلَمَّا أَتَوُا النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَكَوْا ذَلِكَ إِلَيْهِ فَنَزَلَتْ آيَةُ التَّيَمُّمِ فَقَالَ أُسَيْدُ بْنُ حُضَيْرٍ جَزَاكِ اللهُ خَيْرًا فَوَاللهِ مَا نَزَلَ بِكِ أَمْرٌ قَطُّ إِلاَ جَعَلَ اللهُ لَكِ مِنْهُ مَخْرَجًا وَجَعَلَ لِلْمُسْلِمِينَ فِيهِ بَرَكَةً

638/2. Оиша розийаллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Бу онамиз Асмо розийаллоҳу анҳодан (тақиб туриш учун) марваридни олганларида йўқотиб қўйдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларидан бўлган кишиларни у марваридни қидириш учун юборганларида намоз вақти бўлиб қолди. Улар (сув йўқлиги сабабли) таҳоратсиз намоз ўқишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келишганида бу нарсани у зотга шикоят қилишди. Шунда таяммум ояти нозил бўлди. Усайд ибн Ҳузайр розийаллоҳу анҳу: «Аллоҳ сизни яхшилик билан мукофотласин. Аллоҳ номига қасамки, Аллоҳ сизга нимани туширган бўлса, ундан чиқувчи йўлни ҳам тайин этиб, ўша нарсани эса мусулмонлар учун барака қилган», деб айтдилар.

639 - حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى وَأَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ وَابْنُ نُمَيْرٍ جَمِيعًا عَنْ أَبِي مُعَاوِيَةَ قَالَ أَبُو بَكْرٍ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الأعْمَشِ عَنْ شَقِيقٍ قَالَ كُنْتُ جَالِسًا مَعَ عَبْدِ اللهِ وَأَبِي مُوسَى فَقَالَ أَبُو مُوسَى يَا أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَرَأَيْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً أَجْنَبَ فَلَمْ يَجِدِ الْمَاءَ شَهْرًا كَيْفَ يَصْنَعُ بِالصَّلاَةِ فَقَالَ عَبْدُ اللهِ لاَ يَتَيَمَّمُ وَإِنْ لَمْ يَجِدِ الْمَاءَ شَهْرًا فَقَالَ أَبُو مُوسَى فَكَيْفَ بِهَذِهِ الآيَةِ فِي سُورَةِ الْمَائِدَةِ ( فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا ) فَقَالَ عَبْدُ اللهِ لَوْ رُخِّصَ لَهُمْ فِي هَذِهِ الآيَةِ لاَوْشَكَ إِذَا بَرَدَ عَلَيْهِمُ الْمَاءُ أَنْ يَتَيَمَّمُوا بِالصَّعِيدِ فَقَالَ أَبُو مُوسَى لِعَبْدِ اللهِ أَلَمْ تَسْمَعْ قَوْلَ عَمَّارٍ بَعَثَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي حَاجَةٍ فَأَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدِ الْمَاءَ فَتَمَرَّغْتُ فِي الصَّعِيدِ كَمَا تَمَرَّغُ الدَّابَّةُ ثُمَّ أَتَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَذَكَرْتُ ذَلِكَ لَهُ فَقَالَ إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَقُولَ بِيَدَيْكَ هَكَذَا ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدَيْهِ الأرْضَ ضَرْبَةً وَاحِدَةً ثُمَّ مَسَحَ الشِّمَالَ عَلَى الْيَمِينِ وَظَاهِرَ كَفَّيْهِ وَوَجْهَهُ فَقَالَ عَبْدُ اللهِ أَوَلَمْ تَرَ عُمَرَ لَمْ يَقْنَعْ بِقَوْلِ عَمَّارٍ

639/3. Шақиқ розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Мен Абдуллоҳ ва Абу Мусолар билан бирга ўтирган эдим. Абу Мусо розийаллоҳу анҳу: «Эй Абу Абдураҳмон, яъни Абдуллоҳ, агар бир киши жунуб бўлиб қолиб бир ой сув топа олмаса, намозни нима қилади?» деганларида, Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳу: «Агар бир ой сув топмаса ҳам, таяммум қилмайди», дедилар. Абу Мусо розийаллоҳу анҳу: «Унда мана бу Моида сурасидаги «Агар сув топа олмасангиз, покиза тупроқ билан таяммум қилингиз (яъни, юзингиз ва қўлларингизни покиза тупроқ билан силангиз)» ояти ҳақида нима дейсиз?» дегандилар, Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳу: «Агар уларга бу оятдагидек рухсат берилса, сув совуқ бўлса ҳам, пок тупроқ билан таяммум қилаверишади», дедилар. Абу Мусо розийаллоҳу анҳу Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳуга: «Аммор розийаллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени бир юмуш билан юборгандилар, мен жунуб бўлиб қолиб, сув топа олмадим. Ва ҳайвон тупроққа белангани каби беланиб (яъни, таяммум қилиб намоз ўқийвердим), сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бориб зикр қилсам, у зот: «Қўлингни мана шундай қиласан, деб айтишинг кифоядир», деб, сўнгра қўлларини ерга бир зарба уриб, сўнгра чап қўлларини ўнг қўллари усти, кафтларини ичи ва юзларига суртдилар», дедилар», деб айтдилар. Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳу: «Умар розийаллоҳу анҳу Амморнинг сўзларидан қаноатланмаганларини кўрмаганмисан?» дедилар».

640 - وحَدَّثَنَا أَبُو كَامِلٍ الْجَحْدَرِيُّ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ حَدَّثَنَا الأعْمَشُ عَنْ شَقِيقٍ قَالَ قَالَ أَبُو مُوسَى لِعَبْدِ اللهِ وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِقِصَّتِهِ نَحْوَ حَدِيثِ أَبِي مُعَاوِيَةَ غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَقُولَ هَكَذَا وَضَرَبَ بِيَدَيْهِ إِلَى الأرْضِ فَنَفَضَ يَدَيْهِ فَمَسَحَ وَجْهَهُ وَكَفَّيْهِ

640/4. Шақиқ розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Абу Мусо розийаллоҳу анҳу Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳуга юқоридаги ҳадисда айтганлари каби сўз айтиб ҳадиснинг давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мана шундай бўлади, деб айтшинг кифоя қилади», дедилар-да, сўнгра қўлларини ерга уриб, қўлларидаги ғуборни қоқиб, қўлларини юзлари ва икки кафтларига суртдилар.

641 - حَدَّثَنِي عَبْدُ اللهِ بْنُ هَاشِمٍ الْعَبْدِيُّ حَدَّثَنَا يَحْيَى يَعْنِي ابْنَ سَعِيدٍ الْقَطَّانَ عَنْ شُعْبَةَ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَكَمُ عَنْ ذَرٍّ عَنْ سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى عَنْ أَبِيهِ أَنَّ رَجُلاً أَتَى عُمَرَ فَقَالَ إِنِّي أَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدْ مَاءً فَقَالَ لاَ تُصَلِّ فَقَالَ عَمَّارٌ أَمَا تَذْكُرُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ أَنَا وَأَنْتَ فِي سَرِيَّةٍ فَأَجْنَبْنَا فَلَمْ نَجِدْ مَاءً فَأَمَّا أَنْتَ فَلَمْ تُصَلِّ وَأَمَّا أَنَا فَتَمَعَّكْتُ فِي التُّرَابِ وَصَلَّيْتُ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَضْرِبَ بِيَدَيْكَ الأرْضَ ثُمَّ تَنْفُخَ ثُمَّ تَمْسَحَ بِهِمَا وَجْهَكَ وَكَفَّيْكَ فَقَالَ عُمَرُ اتَّقِ اللَّهَ يَا عَمَّارُ قَالَ إِنْ شِئْتَ لَمْ أُحَدِّثْ بِهِ قَالَ الْحَكَمُ وَحَدَّثَنِيهِ ابْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى عَنْ أَبِيهِ مِثْلَ حَدِيثِ ذَرٍّ قَالَ وَحَدَّثَنِي سَلَمَةُ عَنْ ذَرٍّ فِي هَذَا الإسْنَادِ الَّذِي ذَكَرَ الْحَكَمُ فَقَالَ عُمَرُ نُوَلِّيكَ مَا تَوَلَّيْتَ

641/5. Саид ибн Абдураҳмон ибн Абзо розийаллоҳу анҳу оталаридан қилган ривоятда келтирилишича, бир киши Умар розийаллоҳу анҳу ҳузурларига келиб: «Мен жунуб бўлиб қолиб сув топа олмадим», деганида, Умар розийаллоҳу анҳу: «Намоз ўқимагин», дедилар. Аммор: «Эй мўминлар амири, эслай олмайсизми? Мен ва сиз бир неча отлиі билан ғазотдалигимизда жунуб бўлиб қолиб, сув топа олмадик. Сиз эса намоз ўқимадингиз. Лекин мен тупроққа ағанаб (яъни, таяммум қилиб) намоз ўқидим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки қўлингни ерга уриб, сўнгра пуфлаб, кейин икки қўлингни юзинг ва кафтингга суртишинг кифоя қилади», дедилар», деб айтдилар. Умар розийаллоҳу анҳу: «Эй Аммор, Аллоҳдан қўрққин», дегандилар, Аммор розийаллоҳу анҳу: «Агар хоҳласангиз, уни гапирмайман», дедилар.
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган. Фақат Умар розийаллоҳу анҳунинг «Сен эга бўлган нарсани амалга оширамиз», деб айтган сўзлари зиёда қилинган.

642 - وحَدَّثَنِي إِسْحَقُ بْنُ مَنْصُورٍ حَدَّثَنَا النَّضْرُ بْنُ شُمَيْلٍ أَخْبَرَنَا شُعْبَةُ عَنِ الْحَكَمِ قَالَ سَمِعْتُ ذَرًّا عَنِ ابْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى قَالَ قَالَ الْحَكَمُ وَقَدْ سَمِعْتَهُ مِنِ ابْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى عَنْ أَبِيهِ أَنَّ رَجُلاً أَتَى عُمَرَ فَقَالَ إِنِّي أَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدْ مَاءً وَسَاقَ الْحَدِيثَ وَزَادَ فِيهِ قَالَ عَمَّارٌ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ إِنْ شِئْتَ لِمَا جَعَلَ اللهُ عَلَيَّ مِنْ حَقِّكَ لاَ أُحَدِّثُ بِهِ أَحَدًا وَلَمْ يَذْكُرْ حَدَّثَنِي سَلَمَةُ عَنْ ذَرٍّ

642/6. Ибн Абдураҳмон ибн Абзо розийаллоҳу анҳу оталаридан қилган ривоятда келтирилишича, бир кииш Умар розийаллоҳу анҳу ҳузурларига келиб: «Мен жунуб бўлиб қолдим-да, сув топа олмадим…», деб юқоридаги ҳадисда келганидек айтиб, унинг давомида Аммор розийаллоҳу анҳунинг «Эй мўминлар амири, агар хоҳласангиз, (илмни яшириш сирасига кириб қолмасам, Аллоҳ сизга бўйсунишимни менга вожиб қилгани учун) менинг устимда Аллоҳ буюрган ўша ҳаққингизни (адо этиб) уни бирор кишига гапирмайман», деб айтган сўзлари зиёда қилинган.

643 - قَالَ مُسْلِم وَرَوَى اللَّيْثُ بْنُ سَعْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ رَبِيعَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ هُرْمُزَ عَنْ عُمَيْرٍ مَوْلَى ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ سَمِعَهُ يَقُولُ أَقْبَلْتُ أَنَا وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ يَسَارٍ مَوْلَى مَيْمُونَةَ زَوْجِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى دَخَلْنَا عَلَى أَبِي الْجَهْمِ بْنِ الْحَارِثِ بْنِ الصِّمَّةِ الأنْصَارِيِّ فَقَالَ أَبُو الْجَهْمِ أَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ نَحْوِ بِئْرِ جَمَلٍ فَلَقِيَهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ فَلَمْ يَرُدَّ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَيْهِ حَتَّى أَقْبَلَ عَلَى الْجِدَارِ فَمَسَحَ وَجْهَهُ وَيَدَيْهِ ثُمَّ رَدَّ عَلَيْهِ السَّلاَمَ

643/7. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳунинг қуллари Умайр розийаллоҳу анҳу ривоят қилинади. «Мен Маймуна розийаллоҳу анҳонинг қуллари Абдураҳмон ибн Ясар розийаллоҳу анҳу билан учрашиб қолиб, Абулжаҳм ибн Ҳорис ибн Симма Ансорий ҳузурларига кирдик. Абулжаҳм розийаллоҳу анҳу: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни кўриб қолдим. У зот Жамал номли қудуқ олдидан келаётганларида бир киши йўлиқиб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам эса саломга алик олмадилар-да, девор томонга юзланиб, (ундаги ғубордан) юзлари ва икки қўлларига суртиб, сўнгра саломига алик олдилар», деб айтдилар».

644 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ نُمَيْرٍ حَدَّثَنَا أَبِي حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنِ الضَّحَّاكِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ رَجُلاً مَرَّ وَرَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَبُولُ فَسَلَّمَ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ

644/8. Ибн Умар розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бавл қилаётганларида бир киши у зотнинг олдиларидан ўтаётиб салом берди. Лекин у зот алик олмадилар.