108 - حَدَّثَنَا خَلَفُ بْنُ هِشَامٍ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ أَبِي جَمْرَةَ قَالَ سَمِعْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ ح وَحَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى وَاللَّفْظُ لَهُ أَخْبَرَنَا عَبَّادُ بْنُ عَبَّادٍ عَنْ أَبِي جَمْرَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَدِمَ وَفْدُ عَبْدِ الْقَيْسِ عَلَى رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالُوا يَا رَسُولَ الله إِنَّا هَذَا الْحَيَّ مِنْ رَبِيعَةَ وَقَدْ حَالَتْ بَيْنَنَا وَبَيْنَكَ كُفَّارُ مُضَرَ فَلاَ نَخْلُصُ إِلَيْكَ إِلاَّ فِي شَهْرِ الْحَرَامِ فَمُرْنَا بِأَمْرٍ نَعْمَلُ بِهِ وَنَدْعُو إِلَيْهِ مَنْ وَرَاءَنَا قَالَ آمُرُكُمْ بِأَرْبَعٍ وَأَنْهَاكُمْ عَنْ أَرْبَعٍ الإيْمَانِ بِالله ثُمَّ فَسَّرَهَا لَهُمْ فَقَالَ شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَأَنْ تُؤَدُّوا خُمُسَ مَا غَنِمْتُمْ وَأَنْهَاكُمْ عَنِ الدُّبَّاءِ وَالْحَنْتَمِ وَالنَّقِيرِ وَالْمُقَيَّرِ زَادَ خَلَفٌ فِي رِوَايَتِهِ شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَعَقَدَ وَاحِدَةً

108/1. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Абдулқайс жамоасининг элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг расули, қабиламиз Рабийъа қабиласидандир. Биз билан сизнинг ўртангизда кофир Музар қабиласи яшайди. Шу сабабли ҳузурингизга фақат уруш ҳаром қилинган ойлардагина кела оламиз. Бизга бирор нарсаларни буюрингки, ўзимиз унга амал қилиб, ортимиздагиларни ҳам ўша нарсага даъват қилайлик», дейишганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларни тўрт нарсага буюриб, тўрт нарсадан ман қиламан. Буюрадиганларим: Аллоҳга иймон келтириш, яъни «Ла илаҳа иллаллоҳу ва анна Муҳаммадан расулуллоҳ», деб айтиш, намозни қоим қилиш, закот бериш ва ўлжа қилиб қўлга киритилган нарсаларнинг бешдан бирини бериш. Қайтарганларим: қуриган ошқовоқ идиши, шароб тайёрланадиган хурмача, тахтачадан ўйиб тайёрланган идиш, алқор ўсимлиги билан бўялган идиш», дедилар.
Халаф ривоят қилган ҳадисда: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, деб гувоҳлик бериш, дея битта бармоқларини букдилар» жумласи зиёда қилинган.
(Изоҳ: Юқорида зикри келган идишларда маст қилувчи шароблар тайёрланган. Бу идишлар ўша шаробларни тез етилтирган. Шунинг учун бу каби идишларни ишлатиш ман этилмоқда. Кейинчалик Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидаги ҳадислари билан бу насх бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен сизларни шароб тайёрлашдан ман этиб, фақат мешларда тайёрлашга рухсат қилган эдим. Энди бўлса, барча идишларда ичимлик тайёрлайверинг, лекин маст қилувчиларини эмас», деб айтиб, барча маст қилувчи ичимликлардан ман этганлар.)

109 - حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى وَمُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ وَأَلْفَاظُهُمْ مُتَقَارِبَةٌ قَالَ أَبُو بَكْرٍ حَدَّثَنَا غُنْدَرٌ عَنْ شُعْبَةَ و قَالَ الآخَرَانِ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ ابْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ أَبِي جَمْرَةَ قَالَ كُنْتُ أُتَرْجِمُ بَيْنَ يَدَيِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَبَيْنَ النَّاسِ فَأَتَتْهُ امْرَأَةٌ تَسْأَلُهُ عَنْ نَبِيذِ الْجَرِّ فَقَالَ إِنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ أَتَوْا رَسُولَ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنِ الْوَفْدُ أَوْ مَنِ الْقَوْمُ قَالُوا رَبِيعَةُ قَالَ مَرْحَبًا بِالْقَوْمِ أَوْ بِالْوَفْدِ غَيْرَ خَزَايَا وَلاَ النَّدَامَى قَالَ فَقَالُوا يَا رَسُولَ الله إِنَّا نَأْتِيكَ مِنْ شُقَّةٍ بَعِيدَةٍ وَإِنَّ بَيْنَنَا وَبَيْنَكَ هَذَا الْحَيَّ مِنْ كُفَّارِ مُضَرَ وَإِنَّا لاَ نَسْتَطِيعُ أَنْ نَأْتِيَكَ إِلاَّ فِي شَهْرِ الْحَرَامِ فَمُرْنَا بِأَمْرٍ فَصْلٍ نُخْبِرْ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا نَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ قَالَ فَأَمَرَهُمْ بِأَرْبَعٍ وَنَهَاهُمْ عَنْ أَرْبَعٍ قَالَ أَمَرَهُمْ بِالإيْمَانِ بِالله وَحْدَهُ وَقَالَ هَلْ تَدْرُونَ مَا الإيْمَانُ بِالله قَالُوا اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ شَهَادَةُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله وَإِقَامُ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ وَصَوْمُ رَمَضَانَ وَأَنْ تُؤَدُّوا خُمُسًا مِنَ الْمَغْنَمِ وَنَهَاهُمْ عَنِ الدُّبَّاءِ وَالْحَنْتَمِ وَالْمُزَفَّتِ قَالَ شُعْبَةُ وَرُبَّمَا قَالَ النَّقِيرِ قَالَ شُعْبَةُ وَرُبَّمَا قَالَ الْمُقَيَّرِ وَقَالَ احْفَظُوهُ وَأَخْبِرُوا بِهِ مِنْ وَرَائِكُمْ و قَالَ أَبُو بَكْرٍ فِي رِوَايَتِهِ مَنْ وَرَاءَكُمْ وَلَيْسَ فِي رِوَايَتِهِ الْمُقَيَّرِ وَحَدَّثَنِي عُبَيْدُ الله بْنُ مُعَاذٍ حَدَّثَنَا أَبِي ح وَحَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ عَلِيٍّ الْجَهْضَمِيُّ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبِي قَالاَ جَمِيعًا حَدَّثَنَا قُرَّةُ بْنُ خَالِدٍ عَنْ أَبِي جَمْرَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِهَذَا الْحَدِيثِ نَحْوَ حَدِيثِ شُعْبَةَ وَقَالَ أَنْهَاكُمْ عَمَّا يُنْبَذُ فِي الدُّبَّاءِ وَالنَّقِيرِ وَالْحَنْتَمِ وَالْمُزَفَّتِ وَزَادَ ابْنُ مُعَاذٍ فِي حَدِيثِهِ عَنْ أَبِيهِ قَالَ وَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِلأشَجِّ أَشَجِّ عَبْدِ الْقَيْسِ إِنَّ فِيكَ خَصْلَتَيْنِ يُحِبُّهُمَا اللهُ الْحِلْمُ وَالأنَاةُ

109/2. Абу Жамра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Мен Ибн Аббос розийаллоҳу анҳу билан одамлар ўртасида таржимонлик қилар эдим. Бир аёл келиб, сопол идишда тайёрланувчи шароб ҳақида сўради. Ибн Аббос розийаллоҳу анҳу айтдилар: «Абдулқайс элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келишганида, у зот: «Бу қайси жамоа ёки қайси қабила?» дедилар. Улар: «Рабийъа қабиласиданмиз», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қабила ёки жамоадагилар, хуш келибсиз, сизларга хўрлик ҳам, пушаймонлик ҳам етмасин», дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг расули! Биз ҳузурингизга узоқ масофадан келамиз. Биз билан сизнинг ўртангизда кофирлардан иборат Музар номли қабила бор. Биз ҳузурингизга фақат уруш ҳаром қилинган ойлардагина кела оламиз. Шунинг учун бизга ўзида барча нарсаларни қамровчи бир ишни буюрингки, ўша нарсаларни ортимизда қолганларга билдириб, шу сабабли биз ҳам жаннатга кирайлик», дейишганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни тўрт нарсага буюриб, тўрт нарсадан ман этдилар. Якка Аллоҳга иймон келтиришга буюриб: «Аллоҳга иймон келтириш нималигини биласизми?» деганларида, улар: «Аллоҳ ва Унинг расули билувчироқ», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «(Бу) «Ла илаҳа иллаллоҳу ва анна Муҳаммадар расулуллоҳ» шаҳодатини айтиш, намоз ўқиш, закот бериш, рамазон ойи рўзасини тутиш ва ўлжа сифатида қўлга киритилган нарсаларнинг бешдан бирини бериш. Аммо қуриган ошқовоқ идиши, хурмача, алқор ўсимлиги билан бўялган идиш ва тахтачадан ўйиб ишланган идишларда шароб тайёрлаб ичишни ман этаман. Сизлар бу нарсаларни ёдлаб, ортингизда қолган кишиларга буларнинг хабарини беринглар», дедилар».
Ибн Аббос розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам юқоридаги ҳадисни зикр қилиб, унинг давомида Ашаж Абулқайсга: «Сенда икки хислат бордир. Ўша хислатингни Аллоҳ ва Унинг расули яхши кўради. У ҳалим ва босиқлик», дедилар.

110 - حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ أَيُّوبَ حَدَّثَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ أَبِي عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ قَالَ حَدَّثَنَا مَنْ لَقِيَ الْوَفْدَ الَّذِينَ قَدِمُوا عَلَى رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ عَبْدِ الْقَيْسِ قَالَ سَعِيدٌ وَذَكَرَ قَتَادَةُ أَبَا نَضْرَةَ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ فِي حَدِيثِهِ هَذَا أَنَّ أُنَاسًا مِنْ عَبْدِ الْقَيْسِ قَدِمُوا عَلَى رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالُوا يَا نَبِيَّ الله إِنَّا حَيٌّ مِنْ رَبِيعَةَ وَبَيْنَنَا وَبَيْنَكَ كُفَّارُ مُضَرَ وَلاَ نَقْدِرُ عَلَيْكَ إِلاَّ فِي أَشْهُرِ الْحُرُمِ فَمُرْنَا بِأَمْرٍ نَأْمُرُ بِهِ مَنْ وَرَاءَنَا وَنَدْخُلُ بِهِ الْجَنَّةَ إِذَا نَحْنُ أَخَذْنَا بِهِ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ آمُرُكُمْ بِأَرْبَعٍ وَأَنْهَاكُمْ عَنْ أَرْبَعٍ اعْبُدُوا اللهَ وَلاَ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَصُومُوا رَمَضَانَ وَأَعْطُوا الْخُمُسَ مِنَ الْغَنَائِمِ وَأَنْهَاكُمْ عَنْ أَرْبَعٍ عَنِ الدُّبَّاءِ وَالْحَنْتَمِ وَالْمُزَفَّتِ وَالنَّقِيرِ قَالُوا يَا نَبِيَّ الله مَا عِلْمُكَ بِالنَّقِيرِ قَالَ بَلَى جِذْعٌ تَنْقُرُونَهُ فَتَقْذِفُونَ فِيهِ مِنَ الْقُطَيْعَاءِ قَالَ سَعِيدٌ أَوْ قَالَ مِنَ التَّمْرِ ثُمَّ تَصُبُّونَ فِيهِ مِنَ الْمَاءِ حَتَّى إِذَا سَكَنَ غَلَيَانُهُ شَرِبْتُمُوهُ حَتَّى إِنَّ أَحَدَكُمْ أَوْ إِنَّ أَحَدَهُمْ لَيَضْرِبُ ابْنَ عَمِّهِ بِالسَّيْفِ قَالَ وَفِي الْقَوْمِ رَجُلٌ أَصَابَتْهُ جِرَاحَةٌ كَذَلِكَ قَالَ وَكُنْتُ أَخْبَؤُهَا حَيَاءً مِنْ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ فَفِيمَ نَشْرَبُ يَا رَسُولَ الله قَالَ فِي أَسْقِيَةِ الأدَمِ الَّتِي يُلاَثُ عَلَى أَفْوَاهِهَا قَالُوا يَا رَسُولَ الله إِنَّ أَرْضَنَا كَثِيرَةُ الْجِرْذَانِ وَلاَ تَبْقَى بِهَا أَسْقِيَةُ الأدَمِ فَقَالَ نَبِيُّ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَإِنْ أَكَلَتْهَا الْجِرْذَانُ وَإِنْ أَكَلَتْهَا الْجِرْذَانُ وَإِنْ أَكَلَتْهَا الْجِرْذَانُ قَالَ وَقَالَ نَبِيُّ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لأَشَجِّ عَبْدِ الْقَيْسِ إِنَّ فِيكَ لَخَصْلَتَيْنِ يُحِبُّهُمَا اللهُ الْحِلْمُ وَالأنَاةُ
حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى وَابْنُ بَشَّارٍ قَالاَ حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ عَنْ سَعِيدٍ عَنْ قَتَادَةَ قَالَ حَدَّثَنِي غَيْرُ وَاحِدٍ لَقِيَ ذَاكَ الْوَفْدَ وَذَكَرَ أَبَا نَضْرَةَ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا قَدِمُوا عَلَى رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِمِثْلِ حَدِيثِ ابْنِ عُلَيَّةَ غَيْرَ أَنَّ فِيهِ وَتَذِيفُونَ فِيهِ مِنَ الْقُطَيْعَاءِ أَوِ التَّمْرِ وَالْمَاءِ وَلَمْ يَقُلْ قَالَ سَعِيدٌ أَوْ قَالَ مِنَ التَّمْرِ

110/3. Абу Саид ал-Худрий розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Абдулқайс жамоасидан бўлган кишилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг набийи! Биз Рабийъа қабиласиданмиз. Биз билан сизнинг ўртангизда Музар номли кофир қабила бор. Биз ҳузурингизга фақат уруш ҳаром қилинган ойлардагина кела оламиз. Шунинг учун бизга шундай ишларни буюрингки, биз ўша нарсаларни ортимизда қолганларга буюриб ва ўзимиз унга амал қилиб жаннатга кирайлик», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сизларга тўрт нарсани буюриб, тўрт нарсадан қайтараман. Сизларни Аллоҳга бирор нарсани шерик қилмасдан ибодат қилишга, намозни адо этишга, закот беришга, рамазон ойи рўзасини тутишга ва ўлжа қилиб қўлга киритилган нарсаларнинг бешдан бирини беришга буюраман. Аммо қуриган ошқовоқ идиши, хурмача, алқор ўсимлиги билан бўялган ва тахтадан ўйиб ишланган идишларда шароб тайёрлаб ичишни ман этаман», дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг набийси! Сиз тахтадан ўйиб ишланган идишни қаердан биласиз?» дейишганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа, у идишни сизлар дарахт илдизидан олиб, уни тешиб, унга хурмо солиб, устидан сув қуйиб, қайнаши тўхтагандан кейин ичасизлар, сиз ёки ўша ичганларнинг бирортаси маст бўлганидан жияни бўйнига қилич уриб қўйиши мумкин», дедилар. Қавмдаги бир кишига худди шундай жароҳат етган эди. У киши айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳаё қилиб жароҳатимни яшираётган эдим. Кейин: «Эй Аллоҳнинг расули! Унда қанақа идишда ичайлик?» десам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Оғзи маҳкамлаб боғланадиган тери идишда ичинглар», дедилар». Шунда улар: «Эй Аллоҳнинг расули, ерларимизда каламуш кўп. Бирорта ҳам тери идиш бутун қолмайди», дейишганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар каламуш еса ҳам, агар каламуш еса ҳам, агар каламуш еса ҳам, ўша тери идишда ичинглар», деб Ашаж Абдулқайсга: «Сенда икки хислат бор, у хислатни Аллоҳ ва Унинг расули яхши кўради. Ўша хислат ҳалим ва босиқликдир», деб айтдилар.
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган.

111 - حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ بَكَّارٍ الْبَصْرِيُّ حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ ح وَحَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ وَاللَّفْظُ لَهُ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو قَزَعَةَ أَنَّ أَبَا نَضْرَةَ أَخْبَرَهُ وَحَسَنًا أَخْبَرَهُمَا أَنَّ أَبَا سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ أَخْبَرَهُ أَنَّ وَفْدَ عَبْدِ الْقَيْسِ لَمَّا أَتَوْا نَبِيَّ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالُوا يَا نَبِيَّ الله جَعَلَنَا اللهُ فِدَاءَكَ مَاذَا يَصْلُحُ لَنَا مِنَ الأشْرِبَةِ فَقَالَ لاَ تَشْرَبُوا فِي النَّقِيرِ قَالُوا يَا نَبِيَّ الله جَعَلَنَا اللهُ فِدَاءَكَ أَوَ تَدْرِي مَا النَّقِيرُ قَالَ نَعَمْ الْجِذْعُ يُنْقَرُ وَسَطُهُ وَلاَ فِي الدُّبَّاءِ وَلاَ فِي الْحَنْتَمَةِ وَعَلَيْكُمْ بِالْمُوكَى

111/4. Абу Саид ал-Худрий хабар беришларича, Абдулқайс элчилари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб: «Эй Аллоҳнинг набийи! Аллоҳ бизни сизга фидо қилсин (яъни, сизни ёмонликлардан сақласин), биз қайси идишларда ичимлик ичсак, яхши бўлади?» дейишганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тахтадан ўйилган идишда ичимлик ичманглар», деб айтдилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг набийи! Аллоҳ бизни сизга фидо қилсин (яъни, сизни ёмонликлардан сақласин), тахтадан ўйиб ишланган идишни биласизми?» дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳа, биламан. У дарахт илдизи бўлиб, унинг ўртаси тешиб олинади. Бундан ташқари сизлар қуриган ошқовоқ идиши ва хурмачаларда ҳам шароб тайёрлаб ичманглар. Балки оғзи ип билан боғланадиган (теридан ишланган мешлар)да ичинглар», деб айтдилар.