قَالَ أبُو الْحُسَينِ مُسْلِمُ بْنُ الْحَجَّاجِ القُشَيْرِيُّ رَحِمَهُ الله بِعَونِ اللهِ نَبْتَدِئُ وَإيَّاهُ نَسْتَكْفِي وَمَا تَوفِيقُنَا إلاَّ بِاللهِ جَلَّ جَلاَلُهُ

Абулҳусан Муслим ибн Ҳажжож ал-Қушайрий, яъни Имом Муслим: «Аллоҳнинг ёрдами ила бошлаймиз ва У билан кифояланамиз. Бизнинг муваффақият қозонишимиз фақат Аллоҳнинг изнидадир», деб айтдилар.

92 - حَدَّثَنِي أَبُو خَيْثَمَةَ زُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ كَهْمَسٍ عَنْ عَبْدِ الله بْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ يَعْمَرَ ح وَحَدَّثَنَا عُبَيْدُ الله بْنُ مُعَاذٍ الْعَنْبَرِيُّ وَهَذَا حَدِيثُهُ حَدَّثَنَا أَبِي حَدَّثَنَا كَهْمَسٌ عَنِ ابْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ يَعْمَرَ قَالَ كَانَ أَوَّلَ مَنْ قَالَ فِي الْقَدَرِ بِالْبَصْرَةِ مَعْبَدٌ الْجُهَنِيُّ فَانْطَلَقْتُ أَنَا وَحُمَيْدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحِمْيَرِيُّ حَاجَّيْنِ أَوْ مُعْتَمِرَيْنِ فَقُلْنَا لَوْ لَقِينَا أَحَدًا مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَسَأَلْنَاهُ عَمَّا يَقُولُ هَؤُلاَءِ فِي الْقَدَرِ فَوُفِّقَ لَنَا عَبْدُ الله بْنُ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ دَاخِلاً الْمَسْجِدَ فَاكْتَنَفْتُهُ أَنَا وَصَاحِبِي أَحَدُنَا عَنْ يَمِينِهِ وَالآخَرُ عَنْ شِمَالِهِ فَظَنَنْتُ أَنَّ صَاحِبِي سَيَكِلُ الْكَلاَمَ إِلَيَّ فَقُلْتُ أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ إِنَّهُ قَدْ ظَهَرَ قِبَلَنَا نَاسٌ يَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ وَيَتَقَفَّرُونَ الْعِلْمَ وَذَكَرَ مِنْ شَأْنِهِمْ وَأَنَّهُمْ يَزْعُمُونَ أَنْ لاَ قَدَرَ وَأَنَّ الأمْرَ أُنُفٌ قَالَ فَإِذَا لَقِيتَ أُولَئِكَ فَأَخْبِرْهُمْ أَنِّي بَرِيءٌ مِنْهُمْ وَأَنَّهُمْ بُرَآءُ مِنِّي وَالَّذِي يَحْلِفُ بِهِ عَبْدُ الله بْنُ عُمَرَ لَوْ أَنَّ لِأَحَدِهِمْ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا فَأَنْفَقَهُ مَا قَبِلَ اللهُ مِنْهُ حَتَّى يُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ ثُمَّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ قَالَ بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ إِذْ طَلَعَ عَلَيْنَا رَجُلٌ شَدِيدُ بَيَاضِ الثِّيَابِ شَدِيدُ سَوَادِ الشَّعَرِ لاَ يُرَى عَلَيْهِ أَثَرُ السَّفَرِ وَلاَ يَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ حَتَّى جَلَسَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَسْنَدَ رُكْبَتَيْهِ إِلَى رُكْبَتَيْهِ وَوَضَعَ كَفَّيْهِ عَلَى فَخِذَيْهِ وَقَالَ يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَنِ الإسْلاَمِ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الإسْلاَمُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَتُقِيمَ الصَّلاَةَ وَتُؤْتِيَ الزَّكَاةَ وَتَصُومَ رَمَضَانَ وَتَحُجَّ الْبَيْتَ إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَيْهِ سَبِيلاً قَالَ صَدَقْتَ قَالَ فَعَجِبْنَا لَهُ يَسْأَلُهُ وَيُصَدِّقُهُ قَالَ فَأَخْبِرْنِي عَنِ الإيْمَانِ قَالَ أَنْ تُؤْمِنَ بِالله وَمَلاَئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ قَالَ صَدَقْتَ قَالَ فَأَخْبِرْنِي عَنِ الإحْسَانِ قَالَ أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ قَالَ فَأَخْبِرْنِي عَنِ السَّاعَةِ قَالَ مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ قَالَ فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَتِهَا قَالَ أَنْ تَلِدَ الأمَةُ رَبَّتَهَا وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ قَالَ ثُمَّ انْطَلَقَ فَلَبِثْتُ مَلِيًّا ثُمَّ قَالَ لِي يَا عُمَرُ أَتَدْرِي مَنِ السَّائِلُ قُلْتُ اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ فَإِنَّهُ جِبْرِيلُ أَتَاكُمْ يُعَلِّمُكُمْ دِينَكُمْ

92/1. Яҳё ибн Яъмар айтдилар: «Басрада тақдир ҳақида биринчи бўлиб (ноўрин) сўз айтган киши Маъбад ал-Жуҳайнийдир. Мен ва Ҳумайд ибн Абдураҳмон ал-Ҳимярий ҳаж ёки умра ибодатини бажаргани бориб, агар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларидан бирор кишини учратсак, ана булар сўзлаётган тақдир ҳақида сўраймиз, деб айтдик. Ногаҳон масжидга кираверишда Абдуллоҳ ибн Умар ибн Хаттобни учратиб қолдик. Мен ва дўстим у зотни иҳота қилиб, биримиз ўнг томондан, иккинчимиз чап томонларидан ўраб олдик. Дўстим гап бошлашни менга топширди, деб гумон қилдим. Мен: «Эй Абу Абдураҳмон (яъни, Абдуллоҳ ибн Умар)! Биз томонларда баъзи кишилар пайдо бўлишдики, улар Қуръон ўқишади, илм талаб қилишади», деб уларнинг бир нечта фазилатларини зикр қилдим-да, «Лекин улар: «Қадар Аллоҳнинг илмидан бўлмаган, Аллоҳ ҳам нарсаларни содир бўлганидан кейин билади», деб айтишади», десам, у зот: «Агар ана шундай сўз айтувчи кишиларга йўлиқсанг, менинг улардан ва уларнинг мендан йироқ эканликлари хабарини бер», дедилар. Ва яна Абдуллоҳ ибн Умар қасам ичиб айтадики: «Агар ана шундай сўзни айтувчилардан бирининг Уҳуд тоғи миқдорича тилласи бўлиб, уни инфоқ қилса ҳам, то қадарга (яъни, Аллоҳнинг нарсалар содир бўлишини азалдан билишига) иймон келтирмагунича Аллоҳ унинг садақасини қабул этмайди», деб айтдилар. Кейин у зот: «Отам Умар ибн Хаттоб менга шундай гапириб берганлар», деб қуйидагиларни зикр қилдилар:
«Биз бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида эдик, оппоқ кўйлак кийган, сочлари қоп-қора бир киши келди. Унда сафар асоратлари кўринмас эди. Ва ичимиздан бирор кимса у кишини танимас эди. У Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига ўлтириб, тиззасини тиззаларига яқин қилиб, кафтини ўз сони устига қўйди-да: «Эй Муҳаммад, менга Исломдан хабар беринг», деди. У зот: «Ислом – Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад Унинг расули, деб гувоҳлик бермоғинг, намозни адо этишинг, закот беришинг, рамазон рўзасини тутишинг, агар йўлга қодир бўлсанг, Байтуллоҳни ҳаж қилишинг», дедилар. У киши: «Рост гапирдингиз», деди. Биз унинг сўраб, кейин ўзи тасдиқ этганидан ажабланардик. У киши: «Менга иймон ҳақида хабар беринг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, қадарнинг яхшиси-ю, ёмонига иймон келтиришинг», деб айтдилар. У киши: «Рост гапирдингиз», деди-да, кейин «Эҳсон ҳақида хабар беринг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эҳсон – Аллоҳга гўё Уни кўриб тургандек ибодат қилмоғингдир. Агар сен Уни кўрмаётган бўлсанг, У сени кўриб турибди», дедилар. У киши: «Менга қиёмат ҳақида хабар беринг», деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўралаётган киши сўрагувчидан ортиқ билмайди», дедилар. У киши: «Қиёматнинг аломатларидан хабар беринг» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Чўрининг ўз хожасини туғиши, яланг оёқ, яланғоч, фақир подачи-чўпонлар иморатни (ким ўзарга) баланд қилиб қуришларини кўришинг қиёматнинг аломатларидандир», дедилар. Кейин у киши кетди. Мен узоқ вақт (кутиб) турдим. Сўнгра Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Умар! Сўровчи киши ким эканини билдингми?» дедилар. Мен: «Аллоҳ ва Унинг расули билувчироқ», дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу киши Жаброил эдилар. Ҳузурингизга динларингизни таълим бериш учун келдилар», деб айтдилар».

93 - حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدٍ الْغُبَرِيُّ وَأَبُو كَامِلٍ الْجَحْدَرِيُّ وَأَحْمَدُ بْنُ عَبْدَةَ قَالُوا حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ مَطَرٍ الْوَرَّاقِ عَنْ عَبْدِ الله بْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ يَعْمَرَ قَالَ لَمَّا تَكَلَّمَ مَعْبَدٌ بِمَا تَكَلَّمَ بِهِ فِي شَأْنِ الْقَدَرِ أَنْكَرْنَا ذَلِكَ قَالَ فَحَجَجْتُ أَنَا وَحُمَيْدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحِمْيَرِيُّ حَجَّةً وَسَاقُوا الْحَدِيثَ بِمَعْنَى حَدِيثِ كَهْمَسٍ وَإِسْنَادِهِ وَفِيهِ بَعْضُ زِيَادَةٍ وَنُقْصَانُ أَحْرُفٍ

93/2. Яҳё ибн Яъмар айтдилар: «Маъбад ал-Жуҳаний қадар ҳақида ҳар хил сўзларни айтганида, биз уни инкор қилдик. Мен ва Ҳумайд ибн Абдураҳмон ал-Ҳимярий ҳажга бордик. Ровийлар юқорида зикр қилинган Каҳмаснинг ҳадисидаги маъно ва санадлар билан ҳадисни зикр қилишган. Лекин ҳадисни баъзи қўшимчалар ва қисқартмалар билан келтиришган».

94 - وَحَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ حَاتِمٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ الْقَطَّانُ حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ غِيَاثٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الله بْنُ بُرَيْدَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ يَعْمَرَ وَحُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالاَ لَقِينَا عَبْدَ الله بْنَ عُمَرَ فَذَكَرْنَا الْقَدَرَ وَمَا يَقُولُونَ فِيهِ فَاقْتَصَّ الْحَدِيثَ كَنَحْوِ حَدِيثِهِمْ عَنْ عُمَرَ رَضِي الله عَنْه عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَفِيهِ شَيْءٌ مِنْ زِيَادَةٍ وَقَدْ نَقَصَ مِنْهُ شَيْئًا
وَحَدَّثَنِي حَجَّاجُ بْنُ الشَّاعِرِ حَدَّثَنَا يُونُسُ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنَا الْمُعْتَمِرُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَحْيَى بْنِ يَعْمَرَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنْ عُمَرَ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِنَحْوِ حَدِيثِهِمْ

94/3. Яҳё ибн Яъмар ва Ҳумайд ибн Абдураҳмонлар айтишди: «Биз Абдуллоҳ ибн Умарга йўлиқиб, (қадария тоифаси)нинг тақдир ҳақида гапираётган нарсаларини зикр қилдик. Ровий Умардан, у зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилган ҳадисларига ўхшаш ҳадисни келтирди. Ҳадисда баъзи қўшимчалар бўлиб, баъзи нарсалар қисқартирилган эди».
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган.

95 - وَحَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ وَزُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ جَمِيعًا عَنِ ابْنِ عُلَيَّةَ قَالَ زُهَيْرٌ حَدَّثَنَا إِسْمَعِيلُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي حَيَّانَ عَنْ أَبِي زُرْعَةَ بْنِ عَمْرِو بْنِ جَرِيرٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ كَانَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا بَارِزًا لِلنَّاسِ فَأَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ الله مَا الإيمَانُ قَالَ أَنْ تُؤْمِنَ بِالله وَمَلاَئِكَتِهِ وَكِتَابِهِ وَلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ الآخِرِ قَالَ يَا رَسُولَ الله مَا الإسْلاَمُ قَالَ الإسْلاَمُ أَنْ تَعْبُدَ اللهَ وَلاَ تُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَتُقِيمَ الصَّلاَةَ الْمَكْتُوبَةَ وَتُؤَدِّيَ الزَّكَاةَ الْمَفْرُوضَةَ وَتَصُومَ رَمَضَانَ قَالَ يَا رَسُولَ الله مَا الإحْسَانُ قَالَ أَنْ تَعْبُدَ اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنَّكَ إِنْ لاَ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ قَالَ يَا رَسُولَ الله مَتَى السَّاعَةُ قَالَ مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ وَلَكِنْ سَأُحَدِّثُكَ عَنْ أَشْرَاطِهَا إِذَا وَلَدَتِ الأمَةُ رَبَّهَا فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا وَإِذَا كَانَتِ الْعُرَاةُ الْحُفَاةُ رُءُوسَ النَّاسِ فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا وَإِذَا تَطَاوَلَ رِعَاءُ الْبَهْمِ فِي الْبُنْيَانِ فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا فِي خَمْسٍ لاَ يَعْلَمُهُنَّ إِلاَّ اللهُ ثُمَّ تَلاَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ( إِنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ ) قَالَ ثُمَّ أَدْبَرَ الرَّجُلُ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رُدُّوا عَلَيَّ الرَّجُلَ فَأَخَذُوا لِيَرُدُّوهُ فَلَمْ يَرَوْا شَيْئًا فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هَذَا جِبْرِيلُ جَاءَ لِيُعَلِّمَ النَّاسَ دِينَهُمْ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الله بْنِ نُمَيْرٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ حَدَّثَنَا أَبُو حَيَّانَ التَّيْمِيُّ بِهَذَا الإسْنَادِ مِثْلَهُ غَيْرَ أَنَّ فِي رِوَايَتِهِ إِذَا وَلَدَتِ الأمَةُ بَعْلَهَا يَعْنِي السَّرَارِيَّ

95/4. Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир куни одамлар олдига (чиқиб), кўриниш берганларида бир киши келиб: «Эй Аллоҳнинг расули, иймон нима?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иймон – Аллоҳга, фаришталарига, китобларига, Унга йўлиқишга, пайғамбарларига ва охират куни қайта тирилишга ишонмоғинг», дедилар. У киши: «Эй Аллоҳнинг расули, Ислом нима?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ислом – Аллоҳга бирор нарсани шерик қилмай, Унга ибодат қилишинг, фарз намозини қоим қилишинг, фарз закотини адо этишинг ва рамазон рўзасини тутишинг», деб айтдилар. У киши: «Эй Аллоҳнинг расули, эҳсон нима?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эҳсон – Аллоҳни гўё кўриб тургандек ибодат қилишинг. Агар сен Уни кўрмасанг, У сени албатта кўради», дедилар. У киши: «Эй Аллоҳнинг расули, қиёмат қачон?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўралаётган киши сўрагувчидан ортиқ билмайди, лекин сенга унинг аломатлари ҳақида гапириб бераман. Агар чўри ўз хожасини туғса, у қиёмат аломатларидандир. Агар ялангоёқ, яланғоч кишилар одамларга бош бўлса, бу ҳам қиёмат аломатларидандир. Подачи-чўпонларнинг иморатни (ким ўзарга) баланд қилиб қуришлари ҳам қиёмат аломатларидандир. Қиёмат беш нарсанинг бирики, у нарсаларни фақат Аллоҳнинг Ўзи билади», деб қуйидаги оятни ўқидилар: «Дарҳақиқат, ёлғиз Аллоҳнинг ҳузуридагина (қиёмат) соати (қачон бўлиши тўғрисидаги) билим бордир. У (Ўзи хоҳлаган вақтда, Ўзи хоҳлаган жойга) ёмғир ёғдирур ва (оналарнинг) бачадонларидаги ҳомилаларини (ўғилми-қизми, расоми-нуқсонлими, бахтлими-бахтсизми эканини) билур. Бирон жон эртага нима иш қилишини била олмас. Бирон жон қай ерда ўлишини ҳам била олмас. Фақат Аллоҳгина билгувчи ва огоҳдир» (Луқмон сураси, 34-оят). Кейин ҳалиги киши орқасига қайтиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «У кишини менинг ҳузуримга қайтариб келинглар», дедилар. Саҳобалар уни қайтариш учун чиқишган эди, ҳеч кимни кўришмади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу киши Жаброил алайҳиссалом бўлиб, одамларга дин ўргатиш учун келдилар», деб айтдилар.
Абу Ҳаййон ат-Таймий ҳам мана шу санад билан бу ҳадисни ўзидек ривоят қилганлар. Лекин ривоятларида «Агар чўри ўз хўжайинини туғиб берса», деб арабча калимадаги «Робба» ўрнига «Баъла» сўзи билан келтирилган.

96 - حَدَّثَنِي زُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ حَدَّثَنَا جَرِيرٌ عَنْ عُمَارَةَ وَهُوَ ابْنُ الْقَعْقَاعِ عَنْ أَبِي زُرْعَةَ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ سَلُونِي فَهَابُوهُ أَنْ يَسْأَلُوهُ فَجَاءَ رَجُلٌ فَجَلَسَ عِنْدَ رُكْبَتَيْهِ فَقَالَ يَا رَسُولَ الله مَا الإسْلاَمُ قَالَ لاَ تُشْرِكُ بِالله شَيْئًا وَتُقِيمُ الصَّلاَةَ وَتُؤْتِي الزَّكَاةَ وَتَصُومُ رَمَضَانَ قَالَ صَدَقْتَ قَالَ يَا رَسُولَ الله مَا الإيْمَانُ قَالَ أَنْ تُؤْمِنَ بِالله وَمَلاَئِكَتِهِ وَكِتَابِهِ وَلِقَائِهِ وَرُسُلِهِ وَتُؤْمِنَ بِالْبَعْثِ وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ كُلِّهِ قَالَ صَدَقْتَ قَالَ يَا رَسُولَ الله مَا الإحْسَانُ قَالَ أَنْ تَخْشَى اللهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنَّكَ إِنْ لاَ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ قَالَ صَدَقْتَ قَالَ يَا رَسُولَ الله مَتَى تَقُومُ السَّاعَةُ قَالَ مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ وَسَأُحَدِّثُكَ عَنْ أَشْرَاطِهَا إِذَا رَأَيْتَ الْمَرْأَةَ تَلِدُ رَبَّهَا فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا وَإِذَا رَأَيْتَ الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الصُّمَّ الْبُكْمَ مُلُوكَ الأرْضِ فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا وَإِذَا رَأَيْتَ رِعَاءَ الْبَهْمِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ فَذَاكَ مِنْ أَشْرَاطِهَا فِي خَمْسٍ مِنَ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهُنَّ إِلاَّ اللهُ ثُمَّ قَرَأَ ( إِنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ ) قَالَ ثُمَّ قَامَ الرَّجُلُ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رُدُّوهُ عَلَيَّ فَالْتُمِسَ فَلَمْ يَجِدُوهُ فَقَالَ رَسُولُ الله صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هَذَا جِبْرِيلُ أَرَادَ أَنْ تَعَلَّمُوا إِذْ لَمْ تَسْأَلُوا

96/5. Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мендан (хоҳлаган) нарсаларингизни сўранглар», деганларида, саҳобалар сўрашдан ҳайиқишди. Шунда бир киши келиб, у зотнинг тиззалари яқинида (яъни, рўпараларида) ўтириб: «Эй Аллоҳнинг расули, Ислом нима?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга бирор нарсани шерик қилмаслигинг, намозни адо этишинг, закот беришинг ва рамазон рўзасини тутишинг», деган эдилар, у киши: «Рост айтдингиз», деди-да, яна: «Эй Аллоҳнинг расули, иймон нима?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳга, фаришталарига, китобларига, Аллоҳга йўлиқишга, пайғамбарларига, қайта тирилишга ва тақдирнинг барчасига (яъни, яхши-ю ёмонига) ишонишинг», деб айтдилар. У киши: «Рост сўзладингиз», деб яна: «Эй Аллоҳнинг расули, эҳсон нима?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан гўё кўриб тургандек қўрқишинг. Агар сен Уни кўрмаётган бўлсанг, албатта У сени кўриб турибди», дедилар. У киши: «Рост гапирдингиз», деб яна: «Қиёмат қачон қоим бўлади?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўралаётган киши сўрагувчидан ортиқ билмайди. Мен сенга унинг аломатларини гапириб бераман. Агар хотин ўз хўжайинини туққанини кўрсанг, қиёмат аломатларидандир. Агар ялангоёқ, яланғоч, кар, соқов (яъни, жоҳил, эси паст) кишиларнинг ерда ҳукмрон бўлганини кўрсанг, бу ҳам қиёмат аломатларидандир. Подачи-чўпонларнинг иморатни (ким ўзарга) баланд қилиб қуришларини кўришинг ҳам қиёмат аломатларидандир. Қиёмат бешта ғайб (яширин) нарса ичидаки, у нарсаларни фақат Аллоҳнинг Ўзи билади», деб қуйидаги оятни ўқидилар: «Дарҳақиқат, ёлғиз Аллоҳнинг ҳузуридагина (қиёмат) соати (қачон бўлиши тўғрисидаги) билим бордир. У (Ўзи хоҳлаган вақтда, Ўзи хоҳлаган жойга) ёмғир ёғдирур ва (оналарнинг) бачадонларидаги ҳомилаларини (ўғилми-қизми, расоми-нуқсонлими, бахтлими-бахтсизми эканини) билур. Бирон жон эртага нима иш қилишини била олмас. Бирон жон қай ерда ўлишини ҳам била олмас. Фақат Аллоҳгина билгувчи ва огоҳдир» (Луқмон сураси, 34-оят). Кейин ҳалиги киши ўрнидан туриб чиқиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни ҳузуримга қайтариб келинглар», деган эдилар, саҳобалар ахтариб чиқиб топа олишмади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бу киши Жаброилдирлар. Сизлар сўрамаганингиз учун таълим олишингизни хоҳлаб (келган эдилар)», деб айтдилар.