"Аҳмок билан муносабатни узинг!"

Шарҳи: Ҳадиси шариф аҳмоқ билан дўстлашиш, муносабатда бўлиш, муомала қилишни манъ этади. Аҳмоқлик бедаво дард экани маълумдир. Бу ҳақида араб шоири:
"Ҳар касалликнинг давоси бордир,
Аҳмоқликчи, тузалмас дарддир",
деб жуда тўғри айтган.
"Аҳмоқ дўстдан ақлли душман яхшироқ", деган ҳикматли сўз жуда кўп тажрибалардан кейин айтилган.
Халифа Умар (р.а.): "Аҳмоқ билан муносабатда бўлишдан сақланинг, аҳмоқ фойда қилиш қасди билан зарар келтириши мумкин, чунки у аҳмоқдир", деганлар.
Расулуллоҳнинг (с.а.в.) аҳмоқлар билан дўст бўлишдан қайтаришларидаги ҳикмат ҳам шунда. Бунга бошқа далиллар келтириб ўтиришга зарурат йўқ.
Имом Шофеъийнинг: "Фақиҳ, доно кишилар учун аҳмоқ, нодон ишилар ҳам зарурдир", деган сўзидан муроди аҳмоқ билан дўстлаиш ва муносабатда бўлиш эмас, балки аҳмоқлардан худди оёқлари ўрнашмаган сўрининг бир оёғи остига тараша қистириб қўйилганидек ақтинча фойда олишдир. Йўқса, аҳмоқдан фойда кутиш арпа экилган ердан буғдой униб чиқишини кутишга ўхшаш маъносиз бир ишдир.
Улуғ зотлардан бирининг: "Даво қилишим сабабли кўр кўзлар очилди, баданига оқ тушганлар сиҳат топдилар, аммо аҳмоққа ҳеч бир даво топа олмадим, қанча даволамоқчи бўлсам ҳам, аҳмоқлигича олди!" деб зорлангани ривоят қилинади.
Бир кишининг аҳмоқ ёки ақлли эканини билиш учун унга маҳол қийин) нарсалардан сўзлаб кўриш керак, агар у киши шунга кўнглида муҳокама қилмай, фикрламай ишониб кетаверса, у киши аҳмоқдир. Шоир:
"Одамнинг аҳмоқлиғига истама бошқа далил,
Қилса тасдиқ ҳар эшитган сўзини ул бе қилу қол",
деган.
Бу ҳадисда аҳмоқ бўлиб яратилган кишилар назарда тутилган. ‘ўқса, аҳмоқликнинг баъзи белгилари ҳамма одамда, ҳатто жуда ақли кишиларда ҳам топилиши мумкин.
Одам боласи аҳмоқ ва паст хулқлилар билан эмас, балки кўп тажриба кўрган, узун умр сурган кексалар, маълумотлари кенг олимар, зарарли ва фойдали нарсани фарқлай оладиган ҳакимлар, зеҳнлари ўткир, ўзлари холис, тиниқ фикрлайдиган ёшлар билан суҳбатшиши, мумкин қадар улардан фойда олиши зарурдир.
"Улуғлар билан ўтиринг, уламолардан сўранг, ҳакимларга аралашиб юринг!" деган ҳикматли сўзнинг мазмуни ҳам ушбу нарсанинг ўзгинасидир. Баъзи муҳаддис олимлар буни ҳадис ҳам деб ривоят қилишади.