362 –  حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ أَبِي بُكَيْرٍ حَدَّثَنَا زُهَيْرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سُهَيْلِ بْنِ أَبِي صَالِحٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ أَبِي عَيَّاشٍ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ إِنَّ أَدْنَى أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً رَجُلٌ صَرَفَ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ قِبَلَ الْجَنَّةِ وَمَثَّلَ لَهُ شَجَرَةً ذَاتَ ظِلٍّ فَقَالَ أَيْ رَبِّ قَدِّمْنِي إِلَى هَذِهِ الشَّجَرَةِ أَكُونُ فِي ظِلِّهَا وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِنَحْوِ حَدِيثِ ابْنِ مَسْعُودٍ وَلَمْ يَذْكُرْ فَيَقُولُ يَا ابْنَ آدَمَ مَا يَصْرِينِي مِنْكَ إِلَى آخِرِ الْحَدِيثِ وَزَادَ فِيهِ وَيُذَكِّرُهُ اللهُ سَلْ كَذَا وَكَذَا فَإِذَا انْقَطَعَتْ بِهِ الأمَانِيُّ قَالَ اللهُ هُوَ لَكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ قَالَ ثُمَّ يَدْخُلُ بَيْتَهُ فَتَدْخُلُ عَلَيْهِ زَوْجَتَاهُ مِنَ الْحُورِ الْعِينِ فَتَقُولاَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَحْيَاكَ لَنَا وَأَحْيَانَا لَكَ قَالَ فَيَقُولُ مَا أُعْطِيَ أَحَدٌ مِثْلَ مَا أُعْطِيتُ

362/1. Абу Саид ал-Худрий розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жаннат аҳлининг энг паст даражадагиси шундай кишики, Аллоҳ унинг юзини дўзах томондан жаннат томонга буриб қўйиб, бир сояли дарахтни унга ўрнатиб қўйса, у киши: «Эй Раббим! Мени бу дарахтга олиб бор, мен унинг соясидан баҳраманд бўлай», дейди», деб ровий юқорида Ибн Масъуддан қилинган ривоятдаги каби давом эттириб, «Эй одам боласи! Мен билан сенинг ўртангдаги саволни нима тўхтатади» сўзидан охиригача зирк қилмаганлар. Лекин ҳадис охирида «Аллоҳ ундай ва бундай нарсани сўрагин, деб эслатади. Қачонки, у кишидаги умид узилганида, Аллоҳ таоло: «Бу нарса ва унга қўшиб ўн баробари сенга», дейди. Кейин у киши уйига киради. Ва ҳурлардан бўлган хотини ҳам киради. Иккови: «Сени биз учун, бизни сен учун яратган Аллоҳга ҳамд бўлсин. Бизга ато қилинган нарса бирор кишига ато этилмаган», деб айтишади», дейилган.

363 –  حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ عَمْرٍو الأشْعَثِيُّ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ مُطَرِّفٍ وَابْنِ أَبْجَرَ عَنِ الشَّعْبِيِّ قَالَ سَمِعْتُ الْمُغِيرَةَ ابْنَ شُعْبَةَ رِوَايَةً إِنْ شَاءَ اللهُ ح وحَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عُمَرَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ حَدَّثَنَا مُطَرِّفُ بْنُ طَرِيفٍ وَعَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ سَعِيدٍ سَمِعَا الشَّعْبِيَّ يُخْبِرُ عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ قَالَ سَمِعْتُهُ عَلَى الْمِنْبَرِ يَرْفَعُهُ إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ و حَدَّثَنِي بِشْرُ بْنُ الْحَكَمِ وَاللَّفْظُ لَهُ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ حَدَّثَنَا مُطَرِّفٌ وَابْنُ أَبْجَرَ سَمِعَا الشَّعْبِيَّ يَقُولُ سَمِعْتُ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ يُخْبِرُ بِهِ النَّاسَ عَلَى الْمِنْبَرِ قَالَ سُفْيَانُ رَفَعَهُ أَحَدُهُمَا أُرَاهُ ابْنَ أَبْجَرَ قَالَ سَأَلَ مُوسَى رَبَّهُ مَا أَدْنَى أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً قَالَ هُوَ رَجُلٌ يَجِيءُ بَعْدَ مَا أُدْخِلَ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ فَيُقَالُ لَهُ ادْخُلِ الْجَنَّةَ فَيَقُولُ أَيْ رَبِّ كَيْفَ وَقَدْ نَزَلَ النَّاسُ مَنَازِلَهُمْ وَأَخَذُوا أَخَذَاتِهِمْ فَيُقَالُ لَهُ أَتَرْضَى أَنْ يَكُونَ لَكَ مِثْلُ مُلْكِ مَلِكٍ مِنْ مُلُوكِ الدُّنْيَا فَيَقُولُ رَضِيتُ رَبِّ فَيَقُولُ لَكَ ذَلِكَ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ وَمِثْلُهُ فَقَالَ فِي الْخَامِسَةِ رَضِيتُ رَبِّ فَيَقُولُ هَذَا لَكَ وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهِ وَلَكَ مَا اشْتَهَتْ نَفْسُكَ وَلَذَّتْ عَيْنُكَ فَيَقُولُ رَضِيتُ رَبِّ قَالَ رَبِّ فَأَعْلاَهُمْ مَنْزِلَةً قَالَ أُولَئِكَ الَّذِينَ أَرَدْتُ غَرَسْتُ كَرَامَتَهُمْ بِيَدِي وَخَتَمْتُ عَلَيْهَا فَلَمْ تَرَ عَيْنٌ وَلَمْ تَسْمَعْ أُذُنٌ وَلَمْ يَخْطُرْ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ قَالَ وَمِصْدَاقُهُ فِي كِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ ( فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ ) الآيَةَ
حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللهِ الأشْجَعِيُّ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَبْجَرَ قَالَ سَمِعْتُ الشَّعْبِيَّ يَقُولُ سَمِعْتُ الْمُغِيرَةَ بْنَ شُعْبَةَ يَقُولاَ عَلَى الْمِنْبَرِ إِنَّ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم سَأَلَ الله عَزَّ وَجَلَّ عَنْ أَخَسِّ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنْهَا حَظًّا وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِنَحْوِهِ

363/2. Муғийра ибн Шўъба розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Мусо алайҳиссалом Раббиларидан жаннат аҳлининг энг паст даражадагисини сўраганларида, Аллоҳ: «У шундай кишики, жаннат аҳли жаннатга киритилганидан кейин олиб келиниб, «Жаннатга киргин», дейилади. У: «Эй Раббим, қандай қилиб кираман? Одамлар манзилларини эгаллаб, оладиган нарсаларни олиб бўлишган-ку», дейди. Кейин унга: «Дунё подшоҳларидан бир подшоҳга берилган мулк каби нарса берилишига розимисан?» деб айтилса, у: «Розиман, эй Раббим!» дейди. Шунда Аллоҳ: «Сенга у каби, у каби, у каби, у каби», деб бешинчисини айтганида, у киши: «Рози бўлдим, эй Раббим», дейди. Яна Аллоҳ: «Бу ва бунга ўн баробар нарса ҳамда нафсинг иштаҳа қилиб, кўзинг лаззатланадиган нарсалар сенга», деса, у: «Раббим, рози бўлдим, мана шу манзилларнинг олийсидир», дейди. Аллоҳ: «Мен уларга кўрсатиладиган кароматларни ўз қўлим билан экдим, яъни кароматларига ҳеч бир ўзгариш кирмайди. Ва унга Ўзим муҳр урганман. У нарсани бирор кўз кўрмаган, бирор қулоқ эшитмаган ва бирор инсон қалби ҳис этмаган», деб айтди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу сўзнинг тасдиғига далил қилиб Аллоҳнинг китобидан қуйидаги оятни айтдилар: «Улар учун беркитиб қўйилган кўзлар қувончини (яъни, охират неъматларини) бирон жон билмас» (Сажда сураси, 17-оят).
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган.

364 –  حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ نُمَيْرٍ حَدَّثَنَا أَبِي حَدَّثَنَا الأعْمَشُ عَنِ الْمَعْرُورِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ أَبِي ذَرٍّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنِّي لأعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولاً الْجَنَّةَ وَآخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجًا مِنْهَا رَجُلٌ يُؤْتَى بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيُقَالُ اعْرِضُوا عَلَيْهِ صِغَارَ ذُنُوبِهِ وَارْفَعُوا عَنْهُ كِبَارَهَا فَتُعْرَضُ عَلَيْهِ صِغَارُ ذُنُوبِهِ فَيُقَالُ عَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا وَعَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا فَيَقُولُ نَعَمْ لاَ يَسْتَطِيعُ أَنْ يُنْكِرَ وَهُوَ مُشْفِقٌ مِنْ كِبَارِ ذُنُوبِهِ أَنْ تُعْرَضَ عَلَيْهِ فَيُقَالُ لَهُ فَإِنَّ لَكَ مَكَانَ كُلِّ سَيِّئَةٍ حَسَنَةً فَيَقُولُ رَبِّ قَدْ عَمِلْتُ أَشْيَاءَ لاَ أَرَاهَا هَا هُنَا فَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَحِكَ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ
وحَدَّثَنَا ابْنُ نُمَيْرٍ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ وَوَكِيعٌ ح وحَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ ح وحَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ كِلاَهُمَا عَنِ الأعْمَشِ بِهَذَا الإسْنَادِ

364/3. Абу Зарр розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мен жаннатга охирги бўлиб кирувчи ва охирги дўзахдан чиқувчи кишини биламан. Бир киши қиёмат куни олиб келиниб: «Кичик гуноҳларини кўрсатиб, катта гуноҳларини ундан кўтаринглар», деб айтилса, кичик гуноҳлари кўрсатилади. Ва унга: «Шу куни шундай, шундай ва шундай, фалон куни шундай, шундай ва шундай қилганмидинг?» дейилса, у: «Ҳа!» деб катта гуноҳларида шафқат қилиниши учун кичигини инкор этишга қодир бўлмайди. Шунда унга: «Ҳар бир қилган ёмонлигинг баробаридаги яхшилик сен учун», дейилса, у киши: «Эй Раббим! Мен кўп (катта гуноҳларни) содир қилганман. Мен уларни кўрмаяпман-ку», дейди», деб айтдилар. Ровий: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу сўзларни айтаётиб кулганларида тишлари кўриниб қолганини кўрдим», деб айтдилар.
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган.

365 –  حَدَّثَنِي عُبَيْدُ اللهِ بْنُ سَعِيدٍ وَإِسْحَقُ بْنُ مَنْصُورٍ كِلاَهُمَا عَنْ رَوْحٍ قَالَ عُبَيْدُ اللهِ حَدَّثَنَا رَوْحُ بْنُ عُبَادَةَ الْقَيْسِيُّ حَدَّثَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبُو الزُّبَيْرِ أَنَّهُ سَمِعَ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللهِ يُسْأَلُ عَنِ الْوُرُودِ فَقَالَ نَجِيءُ نَحْنُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ كَذَا وَكَذَا انْظُرْ أَيْ ذَلِكَ فَوْقَ النَّاسِ قَالَ فَتُدْعَى الأمَمُ بِأَوْثَانِهَا وَمَا كَانَتْ تَعْبُدُ الأوَّلُ فَالأوَّلُ ثُمَّ يَأْتِينَا رَبُّنَا بَعْدَ ذَلِكَ فَيَقُولُ مَنْ تَنْظُرُونَ فَيَقُولُونَ نَنْظُرُ رَبَّنَا فَيَقُولُ أَنَا رَبُّكُمْ فَيَقُولُونَ حَتَّى نَنْظُرَ إِلَيْكَ فَيَتَجَلَّى لَهُمْ يَضْحَكُ قَالَ فَيَنْطَلِقُ بِهِمْ وَيَتَّبِعُونَهُ وَيُعْطَى كُلُّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ مُنَافِقٍ أَوْ مُؤْمِنٍ نُورًا ثُمَّ يَتَّبِعُونَهُ وَعَلَى جِسْرِ جَهَنَّمَ كَلاَلِيبُ وَحَسَكٌ تَأْخُذُ مَنْ شَاءَ اللهُ ثُمَّ يُطْفَأُ نُورُ الْمُنَافِقِينَ ثُمَّ يَنْجُو الْمُؤْمِنُونَ فَتَنْجُو أَوَّلُ زُمْرَةٍ وُجُوهُهُمْ كَالْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ سَبْعُونَ أَلْفًا لاَ يُحَاسَبُونَ ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ كَأَضْوَإِ نَجْمٍ فِي السَّمَاءِ ثُمَّ كَذَلِكَ ثُمَّ تَحِلُّ الشَّفَاعَةُ وَيَشْفَعُونَ حَتَّى يَخْرُجَ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَكَانَ فِي قَلْبِهِ مِنَ الْخَيْرِ مَا يَزِنُ شَعِيرَةً فَيُجْعَلُونَ بِفِنَاءِ الْجَنَّةِ وَيَجْعَلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ يَرُشُّونَ عَلَيْهِمُ الْمَاءَ حَتَّى يَنْبُتُوا نَبَاتَ الشَّيْءِ فِي السَّيْلِ وَيَذْهَبُ حُرَاقُهُ ثُمَّ يَسْأَلُ حَتَّى تُجْعَلَ لَهُ الدُّنْيَا وَعَشَرَةُ أَمْثَالِهَا مَعَهَا

365/4. Жобир ибн Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Бу зотдан (жаннат ёки дўзахга) тушувчилар ҳақида сўралганида у зот: «Биз қиёмат куни ундай ва бундай бўлиб келамиз. Буни одамларнинг қиёфасига қараб (билгин). Умматлар ўзлари ибодат қилган бут-санамлари билан чақирилади. Аввал ибодат қилганлари биринчи бўлиб келишади. Ана шундан кейин Раббимиз келади. Ва: «Кимни кўряпсизлар?» дейди. Улар: «Раббимизни кўряпмиз», дейишади. У: «Мен сизларнинг Раббингизман», дейди. Улар: «Биз Сенга қарамоқчимиз», дейишса, Аллоҳ уларга кулган ҳолда кўринади. У улар билан бирга юради, Унга эргашишади. У инсонларнинг ҳар бирига, яъни мунофиқ ёки мўминга нур ато қилади. Кейин улар ўша нурга эргашишади. Жаҳаннам устида кўприк бўлиб, унда тикан ва илгичлар ҳозир туради, Аллоҳ хоҳлаган кишиларни ушлайди. Сўнгра мунофиқлар нури ўчирилиб, мўминлар қутқарилади. Нажот топган биринчи жамоанинг юзлари бадр кечасидаги ойга ўхшайди. Улар етмиш минг бўлиб, ҳисоб-китоб қилинмайди. Уларнинг яқинларида яна шундай кишилар бўлишадики, улар осмондаги юлдуз нурига ўхшашади. Мана шундай туришганидан кейин уларга шафоат ҳалол бўлади. Улар шафоатчи бўлишгач, «Ла илаҳа иллаллоҳ», деб қалбида арпа оғирлигича яхшилиги борларни дўзахдан чиқаришади. Ва улар жаннат кенглигига қўйилади. Жаннат аҳли уларга сув қуяди. Улар сел оққанда бир нарса униб чиққани каби униб чиқишади. Улардан эса дўзах асоратлари кетказилади. Улар сўраганларида, дунё ва унинг баробаридаги ўнта дунё ато қилинади», дедилар.

366 –  حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ عَمْرٍو سَمِعَ جَابِرًا يَقُولاَ سَمِعَهُ مِنَ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِأُذُنِهِ يَقُولُ إِنَّ الله يُخْرِجُ نَاسًا مِنَ النَّارِ فَيُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ

366/5. Жобир розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Бу зот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйидаги сўзларини қулоқлари билан эшитганлар: «Аллоҳ таоло дўзахдан одамларни чиқариб, жаннатга киритади».

367 –  حَدَّثَنَا أَبُو الرَّبِيعِ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ قَالَ قُلْتُ لِعَمْرِو بْنِ دِينَارٍ أَسَمِعْتَ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللهِ يُحَدِّثُ عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ الله يُخْرِجُ قَوْمًا مِنَ النَّارِ بِالشَّفَاعَةِ قَالَ نَعَمْ

367/6. Ҳаммод ибн Зайд розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Мен Амр ибн Динорга «Жобир ибн Абдуллоҳ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Албатта Аллоҳ таоло бир қавмни дўзахдан шафоат сабабли чиқаради», деб айтган сўзларини ривоят қилганини эшитганмисан?» десам, у: «Ҳа», деб айтди».

368 – حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ الشَّاعِرِ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ الزُّبَيْرِيُّ حَدَّثَنَا قَيْسُ بْنُ سُلَيْمٍ الْعَنْبَرِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي يَزِيدُ الْفَقِيرُ حَدَّثَنَا جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ قَوْمًا يُخْرَجُونَ مِنَ النَّارِ يَحْتَرِقُونَ فِيهَا إِلاَّ دَارَاتِ وُجُوهِهِمْ حَتَّى يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ

368/7. Жобир ибн Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта бир қавм дўзахдан юзлари атрофи куймаган ҳолда чиқиб, ҳаттоки жаннатга киради», деб айтдилар.
Чунки сажда ўрни бўлган юзни дўзах ўти куйдирмайди.

369 – وحَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ الشَّاعِرِ حَدَّثَنَا الْفَضْلُ بْنُ دُكَيْنٍ حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ يَعْنِي مُحَمَّدَ بْنَ أَبِي أَيُّوبَ قَالَ حَدَّثَنِي يَزِيدُ الْفَقِيرُ قَالَ كُنْتُ قَدْ شَغَفَنِي رَأْيٌ مِنْ رَأْيِ الْخَوَارِجِ فَخَرَجْنَا فِي عِصَابَةٍ ذَوِي عَدَدٍ نُرِيدُ أَنْ نَحُجَّ ثُمَّ نَخْرُجَ عَلَى النَّاسِ قَالَ فَمَرَرْنَا عَلَى الْمَدِينَةِ فَإِذَا جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللهِ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ جَالِسٌ إِلَى سَارِيَةٍ عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فَإِذَا هُوَ قَدْ ذَكَرَ الْجَهَنَّمِيِّينَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ يَا صَاحِبَ رَسُولِ اللهِ مَا هَذَا الَّذِي تُحَدِّثُونَ وَاللهُ يَقُولُ ( إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ ) وَ ( كُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا ) فَمَا هَذَا الَّذِي تَقُولُونَ قَالَ فَقَالَ أَتَقْرَأُ الْقُرْآنَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ سَمِعْتَ بِمَقَامِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلاَم يَعْنِي الَّذِي يَبْعَثُهُ اللهُ فِيهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَإِنَّهُ مَقَامُ مُحَمَّدٍ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَحْمُودُ الَّذِي يُخْرِجُ اللهُ بِهِ مَنْ يُخْرِجُ قَالَ ثُمَّ نَعَتَ وَضْعَ الصِّرَاطِ وَمَرَّ النَّاسِ عَلَيْهِ قَالَ وَأَخَافُ أَنْ لاَ أَكُونَ أَحْفَظُ ذَاكَ قَالَ غَيْرَ أَنَّهُ قَدْ زَعَمَ أَنَّ قَوْمًا يَخْرُجُونَ مِنَ النَّارِ بَعْدَ أَنْ يَكُونُوا فِيهَا قَالَ يَعْنِي فَيَخْرُجُونَ كَأَنَّهُمْ عِيدَانُ السَّمَاسِمِ قَالَ فَيَدْخُلُونَ نَهَرًا مِنْ أَنْهَارِ الْجَنَّةِ فَيَغْتَسِلُونَ فِيهِ فَيَخْرُجُونَ كَأَنَّهُمُ الْقَرَاطِيسُ فَرَجَعْنَا قُلْنَا وَيْحَكُمْ أَتُرَوْنَ الشَّيْخَ يَكْذِبُ عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَرَجَعْنَا فَلاَ وَاللهِ مَا خَرَجَ مِنَّا غَيْرُ رَجُلٍ وَاحِدٍ أَوْ كَمَا قَالَ أَبُو نُعَيْمٍ

369/8. Язид ибн Фақир розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Бу зот айтадилар: «Мени хаворижларнинг бир фикри қизиқтириб қолди. Биз бир неча киши ҳаж қилиш мақсадида йўлга чиқдик. Кейин одамларга хаворижлар фикрини тарқатишни хоҳлаб, улар ҳузурига бордик. Мадина кўчаларида кетаётсак, Жобир ибн Абдуллоҳ ходага ўтирган ҳолда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ворид бўлган ҳадисларни қавмга сўзлар эдилар. Шу ҳолда у зот жаҳаннам аҳлини зикр қилдилар. Мен у кишига: «Эй Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дўсти! Нимани гапирмоқдасиз? Ваҳоланки, Аллоҳнинг каломида: «Парвардигоро, албатта Сен кимни жаҳаннамга киритсанг, муҳаққақ, уни расво қилурсан», «Ҳар қачон ундан (дўзахдан) чиқмоқчи бўлсалар, яна унга қайтарилурлар», дейилган оят бор-ку! Сизлар ўзи нималарни гапирмоқдасиз?» десам, у зот: «Сен ўзи Қуръон ўқийсанми?» дедилар. Мен: «Ҳа», дедим. У зот: «Аллоҳ Ўзи юборган Муҳаммад алайҳиссаломнинг мақомларини эшитганмисан?» дедилар. Мен: «Ҳа», десам, у зот: «У Муҳаммад алайҳиссаломнинг мақталган мақомлари бўлиб, Аллоҳ у сабабли чиқаришни (хоҳлаган) кишиларни чиқариб юборади», деб Сирот кўпригининг ўрнатилишини ва одамлар унинг устидан ўтишини зикр қилдилар. Ва: «Яна ёдлай олмаганимдан қўрққан ҳолда қуйидаги эшитган нарсаларимни айтиб бераман: албатта бир қавм дўзахда вақтни ўтаганидан кейин у ердан чиқади. Улар гўё қора рангли абнус дарахти каби бўлиб қолишади. Кейин жаннат анҳорларидан бирига тушиб чўмилишса, гўёки (оқ) варақ каби тоза бўлиб чиқишади», дедилар. Кейин биз қайтиб (Тоифадаги кишиларга): «Сизларга вой бўлсин, ҳеч қачон бу шайх, яъни Жобир ибн Абдуллоҳ розийаллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нисбатан ёлғон гапирармиди?» дедик. Биз (ҳаждан) қайтганимизда барчамиз хаворижларнинг ўша фикридан қайтдик. Фақат биздан бир киши уларнинг фикрида собит қолди».
Ёки Абу Нуъайм айтганларидекдир.
(Изоҳ: Ҳадис ривоят қилувчи ривояти ўзгариб кетишидан хавф қилиб, эҳтиёт юзасидан шундай дейиши одобдандир).

370 – حَدَّثَنَا هَدَّابُ بْنُ خَالِدٍ الأزْدِيُّ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ عَنْ أَبِي عِمْرَانَ وَثَابِتٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يَخْرُجُ مِنَ النَّارِ أَرْبَعَةٌ فَيُعْرَضُونَ عَلَى اللهِ فَيَلْتَفِتُ أَحَدُهُمْ فَيَقُولُ أَيْ رَبِّ إِذْ أَخْرَجْتَنِي مِنْهَا فَلاَ تُعِدْنِي فِيهَا فَيُنْجِيهِ اللهُ مِنْهَا

370/9. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Дўзахдан тўрт (тоифа) киши чиққанида улар Аллоҳга намойиш қилинди. Уларнинг бири бурилиб қаради-да: «Эй Раббим! Мени ундан чиқаргин, қайта у ерга қайтармагин», деган эди, Аллоҳ у кишига дўзахдан нажот берди», дедилар.

371 –  حَدَّثَنَا أَبُو كَامِلٍ فُضَيْلُ بْنُ حُسَيْنٍ الْجَحْدَرِيُّ وَمُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدٍ الْغُبَرِيُّ وَاللَّفْظُ لأبِي كَامِلٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَجْمَعُ اللهُ النَّاسَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيَهْتَمُّونَ لِذَلِكَ و قَالَ ابْنُ عُبَيْدٍ فَيُلْهَمُونَ لِذَلِكَ فَيَقُولُونَ لَوِ اسْتَشْفَعْنَا عَلَى رَبِّنَا حَتَّى يُرِيحَنَا مِنْ مَكَانِنَا هَذَا قَالَ فَيَأْتُونَ آدَمَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُونَ أَنْتَ آدَمُ أَبُو الْخَلْقِ خَلَقَكَ اللهُ بِيَدِهِ وَنَفَخَ فِيكَ مِنْ رُوحِهِ وَأَمَرَ الْمَلاَئِكَةَ فَسَجَدُوا لَكَ اشْفَعْ لَنَا عِنْدَ رَبِّكَ حَتَّى يُرِيحَنَا مِنْ مَكَانِنَا هَذَا فَيَقُولُ لَسْتُ هُنَاكُمْ فَيَذْكُرُ خَطِيئَتَهُ الَّتِي أَصَابَ فَيَسْتَحْيِي رَبَّهُ مِنْهَا وَلَكِنِ ائْتُوا نُوحًا أَوَّلَ رَسُولٍ بَعَثَهُ اللهُ قَالَ فَيَأْتُونَ نُوحًا صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُ لَسْتُ هُنَاكُمْ فَيَذْكُرُ خَطِيئَتَهُ الَّتِي أَصَابَ فَيَسْتَحْيِي رَبَّهُ مِنْهَا وَلَكِنِ ائْتُوا إِبْرَاهِيمَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الَّذِي اتَّخَذَهُ اللهُ خَلِيلاً فَيَأْتُونَ إِبْرَاهِيمَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُ لَسْتُ هُنَاكُمْ وَيَذْكُرُ خَطِيئَتَهُ الَّتِي أَصَابَ فَيَسْتَحْيِي رَبَّهُ مِنْهَا وَلَكِنِ ائْتُوا مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الَّذِي كَلَّمَهُ اللهُ وَأَعْطَاهُ التَّوْرَاةَ قَالَ فَيَأْتُونَ مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُ لَسْتُ هُنَاكُمْ وَيَذْكُرُ خَطِيئَتَهُ الَّتِي أَصَابَ فَيَسْتَحْيِي رَبَّهُ مِنْهَا وَلَكِنِ ائْتُوا عِيسَى رُوحَ اللهِ وَكَلِمَتَهُ فَيَأْتُونَ عِيسَى رُوحَ اللهِ وَكَلِمَتَهُ فَيَقُولُ لَسْتُ هُنَاكُمْ وَلَكِنِ ائْتُوا مُحَمَّدًا صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَبْدًا قَدْ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَأْتُونِي فَأَسْتَأْذِنُ عَلَى رَبِّي فَيُؤْذَنُ لِي فَإِذَا أَنَا رَأَيْتُهُ وَقَعْتُ سَاجِدًا فَيَدَعُنِي مَا شَاءَ اللهُ فَيُقَالُ يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ قُلْ تُسْمَعْ سَلْ تُعْطَهِ اشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَرْفَعُ رَأْسِي فَأَحْمَدُ رَبِّي بِتَحْمِيدٍ يُعَلِّمُنِيهِ رَبِّي ثُمَّ أَشْفَعُ فَيَحُدُّ لِي حَدًّا فَأُخْرِجُهُمْ مِنَ النَّارِ وَأُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ ثُمَّ أَعُودُ فَأَقَعُ سَاجِدًا فَيَدَعُنِي مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَدَعَنِي ثُمَّ يُقَالُ ارْفَعْ رَأْسَكَ يَا مُحَمَّدُ قُلْ تُسْمَعْ سَلْ تُعْطَهِ اشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَرْفَعُ رَأْسِي فَأَحْمَدُ رَبِّي بِتَحْمِيدٍ يُعَلِّمُنِيهِ ثُمَّ أَشْفَعُ فَيَحُدُّ لِي حَدًّا فَأُخْرِجَهُمْ مِنَ النَّارِ وَأُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ قَالَ فَلاَ أَدْرِي فِي الثَّالِثَةِ أَوْ فِي الرَّابِعَةِ قَالَ فَأَقُولُ يَا رَبِّ مَا بَقِيَ فِي النَّارِ إِلاَّ مَنْ حَبَسَهُ الْقُرْآنُ أَيْ وَجَبَ عَلَيْهِ الْخُلُودُ قَالَ ابْنُ عُبَيْدٍ فِي رِوَايَتِهِ قَالَ قَتَادَةُ أَيْ وَجَبَ عَلَيْهِ الْخُلُودُ

371/10. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Аллоҳ қиёмат куни одамларни тўплаганида улар (шафоатга) аҳамият беришади. (Ибн Убайд ривоятларида эса ўша шафоатни сўрашга илҳом берилади, дейилган.) Улар: «Агар Раббимиз бизга шафоатчи берганида биз бу жойдан (қўзғолиб) фароғат топган бўлар эдик», дейишади. Ва шу ҳолда Одам алайҳиссалом олдиларига бориб: «Сиз бутун халойиқнинг отаси Одамдирсиз. Аллоҳ сизни ўз қўли билан яратиб, Ўзининг руҳидан пуфлади. Ҳамда фаришталарига буюрган эди, улар сизга сажда қилишди. Бизга Раббингиз ҳузурида шафоатчи бўлсангиз, биз бу ердан (қўзғолиб) таскин топсак», дейишади. Одам алайҳиссалом: «Мен бунинг аҳли эмасман», дедилар ва (буғдойни еб қўйиб) содир этган хатолари сабабли Раббиларидан ҳаё қилишларини зикр этдилар. «Лекин сизлар Аллоҳ (энг) аввал расул этиб юборган Нуҳнинг олдига боринглар», деб айтадилар. Улар Нуҳ алайҳиссаломнинг олдиларига боришса, у зот ҳам содир этиб қўйган хатолари сабабли Раббиларидан ҳаё қилишларини айтдилар. «Лекин сизлар Аллоҳ Ўзига халил (дўст) қилиб олган Иброҳим алайҳиссалом олдиларига боринглар», десалар, улар Иброҳим алайҳиссалом ҳузурларига боришди. У зот ҳам: «Мен бунинг аҳли эмасман», деб содир этиб қўйган хатолари сабабли Раббиларидан ҳаё қилишларини айтиб: «Лекин сизлар Аллоҳ билан сўзлашган ва Таврот ато этилган Мусонинг ҳузурларига боринглар», дедилар. Улар Мусо алайҳиссалом ҳузурларига келишса, у зот ҳам: «Мен бунинг аҳли эмасман», деб содир этиб қўйган хатолари сабабли Раббиларидан ҳаё қилишларини айтдилар, сўнг: «Лекин сизлар Аллоҳнинг руҳи ва калимаси бўлмиш Исо алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», дедилар. У зот ҳам: «Мен бунинг аҳли эмасман-у, лекин сизлар аввалги-ю кейинги гуноҳлари кечириб қўйилган банда Муҳаммад алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», деб айтсалар, улар ҳузуримга келишади. Раббимдан (шафоатга) изн сўрасам, менга изн берилади. Мен ўшанда сажда қилган ҳолимдалигимни кўрдим. Аллоҳ хоҳлаганича саждада тарк қилинаман. Кейин: «Эй Муҳаммад, бошингизни кўтариб (бирор нарса) денг, айтган нарсангиз эшитилади. (Бирор нарса) сўранг, сўраган нарсангиз берилади. (Бир нарсада) шафоатчи бўлинг, шафоатчи қилинасиз», деб айтилди. Мен бошимни кўтариб Раббим қандай ўргатган бўлса, ўшандай ҳамд айтаман. Кейин шафоат қиламан, шундан кейин менга бир ҳудуд ажратиб берилади. Мен ўша ҳудуддаги кишиларни дўзахдан чиқариб, жаннатга киритаман, сўнгра қайтиб, яна саждага йиқиламан. Аллоҳ хоҳлаганича сажда қилган ҳолимда тарк қилинаман. Кейин: «Бошингизни кўтаринг! Эй Муҳаммад, (бирор нарса) денг, айтган нарсангиз эшитилади. (Бирор нарса) сўранг, сўраган нарсангиз берилади. (Бирор нарсада) шафоатчи бўлинг, шафоатчи қилинасиз», дейилди. Мен бошимни кўтариб Раббим ўргатганидек, Унга ҳамд айтаман. Кейин шафоат қилсам, менга ажратиб қўйилган ҳудуддагиларни дўзахдан чиқариб, жаннатга киритаман.
(Ровий учинчи, тўртинчисини билмайман, деб айтдилар.) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй Раббим! Дўзахда фақат абадий қолишларини Қуръон хабар берган кишиларгина (қолди), холос», деб айтаман», дедилар.
Ибн Убайд: «Қатоданинг ривоятларида «абадийлиги вожиб бўлганларгина» бўлиб келган», дедилар.

372 - وحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى وَمُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ قَالاَ حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِي عَدِيٍّ عَنْ سَعِيدٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَجْتَمِعُ الْمُؤْمِنُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيَهْتَمُّونَ بِذَلِكَ أَوْ يُلْهَمُونَ ذَلِكَ بِمِثْلِ حَدِيثِ أَبِي عَوَانَةَ وَقَالَ فِي الْحَدِيثِ ثُمَّ آتِيهِ الرَّابِعَةَ أَوْ أَعُودُ الرَّابِعَةَ فَأَقُولُ يَا رَبِّ مَا بَقِيَ إِلاَّ مَنْ حَبَسَهُ الْقُرْآنُ
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا مُعَاذُ بْنُ هِشَامٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ نَبِيَّ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يَجْمَعُ اللهُ الْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيُلْهَمُونَ لِذَلِكَ بِمِثْلِ حَدِيثِهِمَا وَذَكَرَ فِي الرَّابِعَةِ فَأَقُولُ يَا رَبِّ مَا بَقِيَ فِي النَّارِ إِلاَّ مَنْ حَبَسَهُ الْقُرْآنُ أَيْ وَجَبَ عَلَيْهِ الْخُلُودُ

372/11. Анас розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Мўминлар қиёмат куни тўпланиб (шафоатга аҳамият беришади ёки шунга, яъни шафоат сўрашга) илҳом берилади…». Ҳадис юқоридагидек давом эттирилган. Лекин давомида айтилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тўртинчи гал бораман ёки тўртинчи гал қайтганимда: «Эй Раббим! Бу ерда фақат абадий қолишларини Қуръон хабар берган кишиларгина қолишди, холос», деб айтаман», дедилар.
Бу ерда юқоридаги ҳадис такрор келган.

373 – وحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مِنْهَالٍ الضَّرِيرُ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ أَبِي عَرُوبَةَ وَهِشَامٌ صَاحِبُ الدَّسْتَوَائِيِّ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ح و حَدَّثَنِي أَبُو غَسَّانَ الْمِسْمَعِيُّ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى قَالاَ حَدَّثَنَا مُعَاذٌ وَهُوَ ابْنُ هِشَامٍ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ قَتَادَةَ حَدَّثَنَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَكَانَ فِي قَلْبِهِ مِنَ الْخَيْرِ مَا يَزِنُ شَعِيرَةً ثُمَّ يَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَكَانَ فِي قَلْبِهِ مِنَ الْخَيْرِ مَا يَزِنُ بُرَّةً ثُمَّ يَخْرُجُ مِنَ النَّارِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَكَانَ فِي قَلْبِهِ مِنَ الْخَيْرِ مَا يَزِنُ ذَرَّةً
زَادَ ابْنُ مِنْهَالٍ فِي رِوَايَتِهِ قَالَ يَزِيدُ فَلَقِيتُ شُعْبَةَ فَحَدَّثْتُهُ بِالْحَدِيثِ فَقَالَ شُعْبَةُ حَدَّثَنَا بِهِ قَتَادَةُ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِالْحَدِيثِ إِلاَّ أَنَّ شُعْبَةَ جَعَلَ مَكَانَ الذَّرَّةِ ذُرَةً قَالَ يَزِيدُ صَحَّفَ فِيهَا أَبُو بِسْطَامَ

373/12. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ким «Ла илаҳа иллаллоҳ», деса ва қалбида арпа вазнича яхшилиги бўлса, у дўзахдан чиқариб юборилади. Сўнгра яна ким «Ла илаҳа иллаллоҳ», деб қалбида буғдой вазнича яхшилиги бўлса, у ҳам дўзахдан чиқарилади. Ва яна кимнинг қалбида кичик қумурсқа вазнича яхшилиги бўлса, у ҳам дўзахдан чиқарилади», дедилар.
Абу Минҳол эса ривоятларида қуйидагиларни зиёда қилганлар: «Язид: «Шўъбага йўлиқиб бу ҳадисни айтсам, у ҳам: «Бу ҳадисни бизга Қатода розийаллоҳу анҳу Анас ибн Моликдан эшитгани айтиб, «қумурсқа» ўрнига «жўхори», деб айтди», деди. Абу Бистом, яъни Шўъба буни айтиш билан нотўғри сўзлабди, деди», дедилар».

374 – حَدَّثَنَا أَبُو الرَّبِيعِ الْعَتَكِيُّ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ حَدَّثَنَا مَعْبَدُ بْنُ هِلاَلٍ الْعَنَزِيُّ ح وحَدَّثَنَاه سَعِيدُ بْنُ مَنْصُورٍ وَاللَّفْظُ لَهُ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ حَدَّثَنَا مَعْبَدُ بْنُ هِلاَلٍ الْعَنَزِيُّ قَالَ انْطَلَقْنَا إِلَى أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ وَتَشَفَّعْنَا بِثَابِتٍ فَانْتَهَيْنَا إِلَيْهِ وَهُوَ يُصَلِّي الضُّحَى فَاسْتَأْذَنَ لَنَا ثَابِتٌ فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ وَأَجْلَسَ ثَابِتًا مَعَهُ عَلَى سَرِيرِهِ فَقَالَ لَهُ يَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَّ إِخْوَانَكَ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ يَسْأَلُونَكَ أَنْ تُحَدِّثَهُمْ حَدِيثَ الشَّفَاعَةِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ مَاجَ النَّاسُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ فَيَأْتُونَ آدَمَ فَيَقُولُونَ لَهُ اشْفَعْ لِذُرِّيَّتِكَ فَيَقُولُ لَسْتُ لَهَا وَلَكِنْ عَلَيْكُمْ بِإِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلاَم فَإِنَّهُ خَلِيلُ اللهِ فَيَأْتُونَ إِبْرَاهِيمَ فَيَقُولُ لَسْتُ لَهَا وَلَكِنْ عَلَيْكُمْ بِمُوسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَإِنَّهُ كَلِيمُ اللهِ فَيُؤْتَى مُوسَى فَيَقُولُ لَسْتُ لَهَا وَلَكِنْ عَلَيْكُمْ بِعِيسَى عَلَيْهِ السَّلاَم فَإِنَّهُ رُوحُ اللهِ وَكَلِمَتُهُ فَيُؤتَى عِيسَى فَيَقُولُ لَسْتُ لَهَا وَلَكِنْ عَلَيْكُمْ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأُوتَى فَأَقُولُ أَنَا لَهَا فَأَنْطَلِقُ فَأَسْتَأْذِنُ عَلَى رَبِّي فَيُؤْذَنُ لِي فَأَقُومُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَأَحْمَدُهُ بِمَحَامِدَ لاَ أَقْدِرُ عَلَيْهِ الآنَ يُلْهِمُنِيهِ اللهُ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَيُقَالُ لِي يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَقُلْ يُسْمَعْ لَكَ وَسَلْ تُعْطَهْ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَقُولُ رَبِّ أُمَّتِي أُمَّتِي فَيُقَالُ انْطَلِقْ فَمَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ بُرَّةٍ أَوْ شَعِيرَةٍ مِنْ إِيمَانٍ فَأَخْرِجْهُ مِنْهَا فَأَنْطَلِقُ فَأَفْعَلُ ثُمَّ أَرْجِعُ إِلَى رَبِّي فَأَحْمَدُهُ بِتِلْكَ الْمَحَامِدِ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَيُقَالُ لِي يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَقُلْ يُسْمَعْ لَكَ وَسَلْ تُعْطَهْ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَقُولُ أُمَّتِي أُمَّتِي فَيُقَالُ لِي انْطَلِقْ فَمَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ فَأَخْرِجْهُ مِنْهَا فَأَنْطَلِقُ فَأَفْعَلُ ثُمَّ أَعُودُ إِلَى رَبِّي فَأَحْمَدُهُ بِتِلْكَ الْمَحَامِدِ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَيُقَالُ لِي يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَقُلْ يُسْمَعْ لَكَ وَسَلْ تُعْطَهْ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَقُولُ يَا رَبِّ أُمَّتِي أُمَّتِي فَيُقَالُ لِي انْطَلِقْ فَمَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ أَدْنَى أَدْنَى أَدْنَى مِنْ مِثْقَالِ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ فَأَخْرِجْهُ مِنَ النَّارِ فَأَنْطَلِقُ فَأَفْعَلُ هَذَا حَدِيثُ أَنَسٍ الَّذِي أَنْبَأَنَا بِهِ فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِ فَلَمَّا كُنَّا بِظَهْرِ الْجَبَّانِ قُلْنَا لَوْ مِلْنَا إِلَى الْحَسَنِ فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ وَهُوَ مُسْتَخْفٍ فِي دَارِ أَبِي خَلِيفَةَ قَالَ فَدَخَلْنَا عَلَيْهِ فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ فَقُلْنَا يَا أَبَا سَعِيدٍ جِئْنَا مِنْ عِنْدِ أَخِيكَ أَبِي حَمْزَةَ فَلَمْ نَسْمَعْ مِثْلَ حَدِيثٍ حَدَّثَنَاهُ فِي الشَّفَاعَةِ قَالَ هِيَهِ فَحَدَّثْنَاهُ الْحَدِيثَ فَقَالَ هِيَهِ قُلْنَا مَا زَادَنَا قَالَ قَدْ حَدَّثَنَا بِهِ مُنْذُ عِشْرِينَ سَنَةً وَهُوَ يَوْمَئِذٍ جَمِيعٌ وَلَقَدْ تَرَكَ شَيْئًا مَا أَدْرِي أَنَسِيَ الشَّيْخُ أَوْ كَرِهَ أَنْ يُحَدِّثَكُمْ فَتَتَّكِلُوا قُلْنَا لَهُ حَدِّثْنَا فَضَحِكَ وَقَالَ ( خُلِقَ الإنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ ) مَا ذَكَرْتُ لَكُمْ هَذَا إِلاَّ وَأَنَا أُرِيدُ أَنْ أُحَدِّثَكُمُوهُ ثُمَّ أَرْجِعُ إِلَى رَبِّي فِي الرَّابِعَةِ فَأَحْمَدُهُ بِتِلْكَ الْمَحَامِدِ ثُمَّ أَخِرُّ لَهُ سَاجِدًا فَيُقَالُ لِي يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَقُلْ يُسْمَعْ لَكَ وَسَلْ تُعْطَ وَاشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَقُولُ يَا رَبِّ ائْذَنْ لِي فِيمَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ قَالَ لَيْسَ ذَاكَ لَكَ أَوْ قَالَ لَيْسَ ذَاكَ إِلَيْكَ وَلَكِنْ وَعِزَّتِي وَكِبْرِيَائِي وَعَظَمَتِي وَجِبْرِيَائِي لاَخْرِجَنَّ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ قَالَ فَأَشْهَدُ عَلَى الْحَسَنِ أَنَّهُ حَدَّثَنَا بِهِ أَنَّهُ سَمِعَ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ أُرَاهُ قَالَ قَبْلَ عِشْرِينَ سَنَةً وَهُوَ يَوْمِئِذٍ جَمِيعٌ

374/13. Маъбад ибн Ҳилол ал-Аназий розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. «Биз Собит билан Анас ибн Молик ҳузурларига бордик. Анас розийаллоҳу анҳунинг олдиларга кирсак, зуҳо намозини ўқиётган эканлар. Собит розийаллоҳу анҳу биз учун изн сўраган эдилар, олдиларига кирдик. У зот Собитни ўзлари билан бирга каравотларига ўтқаздилар-да: «Эй Абу Ҳамза, (яъни Собит!) Басралик биродарларингиз сиздан шафоат ҳақидаги ҳадисларни гапириб беришингизни сўрашади. Бизга (бу ҳақда) Муҳаммад алайҳиссалом гапириб берганлар: «Агар қиёмат куни бўлса, одамлар бир-бирлари билан аралаш-қуралаш бўлиб, Одам алайҳиссалом ҳузурларига келиб: «Зурриётингизни шафоат қилинг», дейишади. Одам алайҳиссалом: «Мен унинг (аҳли) эмасман. Лекин сизлар Иброҳим алайҳиссалом ҳузурларига боринглар. Чунки у зот Аллоҳнинг дўстидирлар», дейдилар. Улар Иброҳим алайҳиссалом ҳузурларига боришса, у зот ҳам: «Мен унинг (аҳли) эмасман. Лекин сизлар Мусо алайҳиссалом ҳузурларига боринглар. Чунки у зот Аллоҳ билан сўзлашган зотдирлар», дейдилар. Улар Мусо алайҳиссалом ҳузурларига боришса, у зот ҳам: «Мен бунинг (аҳли) эмасман. Лекин сизлар Исо алайҳиссалом ҳузурларига боринглар, чунки у зот Аллоҳнинг руҳи ва калимасидирлар», дейдилар. Улар Исо алайҳиссалом ҳузурларига боришса, у зот ҳам: «Мен унинг (аҳли) эмасман. Лекин сизлар Муҳаммад алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», дейдилар. «Мен унинг (аҳлидирман)», деб айтаман. Мен бориб Раббимдан изн сўрайман. Менга (изн) берилса, Унинг олдида туриб мақталадиган нарсалар билан ҳамд айтаман. Ҳозир у ҳамдларни айтишга қодир эмасман. Аллоҳ менга уни айтишга илҳом беради. Сўнгра сажда қилган ҳолимда бўйин эгаман. Менга: «Эй Муҳаммад! Бошингизни кўтариб бирор нарса айтинг, у эшитилади. Бирор нарсани сўранг, у берилади. Бирор нарсада шафоат (воситачилик)ни сўранг, шафоат берилади», деб айтилади. Шунда мен: «Эй Раббим! Умматим, умматим», дейман. Менга: «(Эй Муҳаммад), боринг-да, кимнинг қалбида буғдой ёки арпа миқдорича иймони бўлса, (дўзахдан) чиқаринг», дейилади. Мен бориб у (буйруқ)ни бажараман, сўнгра Раббим ҳузурига қайтиб, мақталадиган нарсалар ила ҳамд айтаман, кейин яна саждага бош эгаман. Ва яна менга: «Эй Муҳаммад! Бошингизни кўтариб бирор нарса айтинг, у эшитилади. Бирор нарсани сўранг, у берилади. Бирор нарсада шафоатни сўранг, шафоат берилади», деб айтилса, мен: «Умматим, умматим», дейман. Менга яна: «Боринг-да, кимнинг қалбида хантал уруғича иймон бўлса, уни (дўзахдан) чиқаринг», дейилади. Мен бориб, у айтилган нарсани бажараман. Кейин Раббим ҳузурига қайтиб, мақталадиган нарсалар ила Унга ҳамд айтиб, сўнгра сажда қилиш учун бош эгаман. Менга: «Эй Муҳаммад! Бошингизни кўтариб бирор нарса айтинг, у эшитилади. Бирор нарсани сўранг, у берилади. Бирор нарсада шафоат (воситачиликни) сўранг, шафоат берилади», деб айтилади. Мен: «Эй Раббим! Умматим, умматим», деб айтаман. Менга яна: «Кимнинг қалбида хантал уруғидан кичикроқ, кичикроқ, кичикроқ иймони бўлса, уни дўзахдан чиқаринг», дейилади. Мен бориб, у айтилган нарсаларни бажараман», дедилар.
Бу ҳадис Анас ибн Молик хабар берган ривоятдир: Биз у зот ҳузурларидан чиқиб Заҳрулжабон деган ерга етганимизда, йўналишимизни Ҳасан Басрийга тўғриладик ва у зотга салом бердик, у зот (Ҳажжож ибн Юсуф зулмидан қочиб) Абу Халифанинг ҳовлисида яшириниб тургандилар. Биз у зот ҳузурларига кириб салом бердик, ва: «Эй Абу Саид, (яъни Ҳасан!) Биродарингиз Абу Ҳамза, (яъни Анас ибн Молик) ҳузурларидан келдик. Шафоат ҳақида гапириб берган ҳадисларидагини эшитмаганмиз», десак, у зот: «Қани, уни қўшимчалари билан сўзланглар-чи», дедилар. Биз ҳадисни гапириб берсак, у зот яна: «Қани, ортиқчаси билан  гапиринглар-чи», дедилар. Биз: «Бундан зиёда қилганлари йўқ», дедик. Шунда у зот: «Йигирма йилдан бери у бизга бу ҳадисни гапиради. У ўша пайтда ҳам кучли ва эслаш қобилияти яхши эди. У унутгани учунми ёки сизларга гапириб берса, унга суяниб қолишингиз сабабли тарк қилдими, билмайман, (давоми бор)», дедилар. Биз: «Ундай бўлса, бизга гапириб беринг», десак, у зот кулиб: «Инсон шошқалоқ қилиб яратилгандир», дедилар-да, сўнг: «Мен ҳозир уни сизларга сўзлаб бераман: «Сўнгра тўртинчисида Раббим ҳузурига қайтаман-да, Унга мақталадиган нарсалар ила ҳамд айтаман. Кейин саждага бош эгсам, менга: «Эй Муҳаммад! Бошингизни кўтариб бирор нарса айтинг, у эшитилади. Бирор нарсани сўранг, у берилади. Бирор нарсада шафоат (воситачиликни) сўранг, шафоат берилади», деб айтилади. Мен эса: «Эй Раббим! Ким «Ла илаҳа иллаллоҳ», деб айтган бўлса, (унинг ҳам дўзахдан чиқишига) изн бергин», десам, Аллоҳ: «Бу сизнинг ишингиз ёки бу сизга юкланган вазифа эмас. Лекин Менинг азизлигим, кибрлигим ва азаматим ҳаққи-ҳурмати, ким «Ла илаҳа иллаллоҳ», деб айтса, уни (шафоатсиз ҳам) дўзахдан чиқаравераман», деб айтади», дедилар».
Маъбад розийаллоҳу анҳу: «Гувоҳлик бериб айтаманки, Ҳасан Басрий розийаллоҳу анҳу Анас ибн Моликдан бу ҳадисни тахминан йигирма йил олдин, эслаш қобилиятлари яхши бўлган пайтларида эшитиб, уни гапириб бердилар», деб айтганлар. 

375 - حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ وَمُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ نُمَيْرٍ وَاتَّفَقَا فِي سِيَاقِ الْحَدِيثِ إِلاَّ مَا يَزِيدُ أَحَدُهُمَا مِنَ الْحَرْفِ بَعْدَ الْحَرْفِ قَالاَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ حَدَّثَنَا أَبُو حَيَّانَ عَنْ أَبِي زُرْعَةَ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ أُتِيَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا بِلَحْمٍ فَرُفِعَ إِلَيْهِ الذِّرَاعُ وَكَانَتْ تُعْجِبُهُ فَنَهَسَ مِنْهَا نَهْسَةً فَقَالَ أَنَا سَيِّدُ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَهَلْ تَدْرُونَ بِمَ ذَاكَ يَجْمَعُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ الأوَّلِينَ وَالآخِرِينَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ فَيُسْمِعُهُمُ الدَّاعِي وَيَنْفُذُهُمُ الْبَصَرُ وَتَدْنُو الشَّمْسُ فَيَبْلُغُ النَّاسَ مِنَ الْغَمِّ وَالْكَرْبِ مَا لاَ يُطِيقُونَ وَمَا لاَ يَحْتَمِلُونَ فَيَقُولُ بَعْضُ النَّاسِ لِبَعْضٍ أَلاَ تَرَوْنَ مَا أَنْتُمْ فِيهِ أَلاَ تَرَوْنَ مَا قَدْ بَلَغَكُمْ أَلاَ تَنْظُرُونَ مَنْ يَشْفَعُ لَكُمْ إِلَى رَبِّكُمْ فَيَقُولُ بَعْضُ النَّاسِ لِبَعْضٍ ائْتُوا آدَمَ فَيَأْتُونَ آدَمَ فَيَقُولُونَ يَا آدَمُ أَنْتَ أَبُو الْبَشَرِ خَلَقَكَ اللهُ بِيَدِهِ وَنَفَخَ فِيكَ مِنْ رُوحِهِ وَأَمَرَ الْمَلاَئِكَةَ فَسَجَدُوا لَكَ اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ أَلاَ تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ أَلاَ تَرَى إِلَى مَا قَدْ بَلَغَنَا فَيَقُولُ آدَمُ إِنَّ رَبِّي غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَإِنَّهُ نَهَانِي عَنِ الشَّجَرَةِ فَعَصَيْتُهُ نَفْسِي نَفْسِي اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي اذْهَبُوا إِلَى نُوحٍ فَيَأْتُونَ نُوحًا فَيَقُولُونَ يَا نُوحُ أَنْتَ أَوَّلُ الرُّسُلِ إِلَى الأرْضِ وَسَمَّاكَ اللهُ عَبْدًا شَكُورًا اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ أَلاَ تَرَى مَا نَحْنُ فِيهِ أَلاَ تَرَى مَا قَدْ بَلَغَنَا فَيَقُولُ لَهُمْ إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَإِنَّهُ قَدْ كَانَتْ لِي دَعْوَةٌ دَعَوْتُ بِهَا عَلَى قَوْمِي نَفْسِي نَفْسِي اذْهَبُوا إِلَى إِبْرَاهِيمَ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَأْتُونَ إِبْرَاهِيمَ فَيَقُولُونَ أَنْتَ نَبِيُّ اللهِ وَخَلِيلُهُ مِنْ أَهْلِ الأرْضِ اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ أَلاَ تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ أَلاَ تَرَى إِلَى مَا قَدْ بَلَغَنَا فَيَقُولُ لَهُمْ إِبْرَاهِيمُ إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ وَلاَ يَغْضَبُ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَذَكَرَ كَذَبَاتِهِ نَفْسِي نَفْسِي اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي اذْهَبُوا إِلَى مُوسَى فَيَأْتُونَ مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُونَ يَا مُوسَى أَنْتَ رَسُولُ اللهِ فَضَّلَكَ اللهُ بِرِسَالاَتِهِ وَبِتَكْلِيمِهِ عَلَى النَّاسِ اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ أَلاَ تَرَى إِلَى مَا نَحْنُ فِيهِ أَلاَ تَرَى مَا قَدْ بَلَغَنَا فَيَقُولُ لَهُمْ مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَإِنِّي قَتَلْتُ نَفْسًا لَمْ أُومَرْ بِقَتْلِهَا نَفْسِي نَفْسِي اذْهَبُوا إِلَى عِيسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَأْتُونَ عِيسَى فَيَقُولُونَ يَا عِيسَى أَنْتَ رَسُولُ اللهِ وَكَلَّمْتَ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَلِمَةٌ مِنْهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ فَاشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ أَلاَ تَرَى مَا نَحْنُ فِيهِ أَلاَ تَرَى مَا قَدْ بَلَغَنَا فَيَقُولُ لَهُمْ عِيسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ رَبِّي قَدْ غَضِبَ الْيَوْمَ غَضَبًا لَمْ يَغْضَبْ قَبْلَهُ مِثْلَهُ وَلَنْ يَغْضَبَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ وَلَمْ يَذْكُرْ لَهُ ذَنْبًا نَفْسِي نَفْسِي اذْهَبُوا إِلَى غَيْرِي اذْهَبُوا إِلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَأْتُونِّي فَيَقُولُونَ يَا مُحَمَّدُ أَنْتَ رَسُولُ اللهِ وَخَاتَمُ الأنْبِيَاءِ وَغَفَرَ اللهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ اشْفَعْ لَنَا إِلَى رَبِّكَ أَلاَ تَرَى مَا نَحْنُ فِيهِ أَلاَ تَرَى مَا قَدْ بَلَغَنَا فَأَنْطَلِقُ فَآتِي تَحْتَ الْعَرْشِ فَأَقَعُ سَاجِدًا لِرَبِّي ثُمَّ يَفْتَحُ اللهُ عَلَيَّ وَيُلْهِمُنِي مِنْ مَحَامِدِهِ وَحُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ شَيْئًا لَمْ يَفْتَحْهُ لأحَدٍ قَبْلِي ثُمَّ يُقَالُ يَا مُحَمَّدُ ارْفَعْ رَأْسَكَ سَلْ تُعْطَهِ اشْفَعْ تُشَفَّعْ فَأَرْفَعُ رَأْسِي فَأَقُولُ يَا رَبِّ أُمَّتِي أُمَّتِي فَيُقَالُ يَا مُحَمَّدُ أَدْخِلِ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِكَ مَنْ لاَ حِسَابَ عَلَيْهِ مِنَ الْبَابِ الأيْمَنِ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ وَهُمْ شُرَكَاءُ النَّاسِ فِيمَا سِوَى ذَلِكَ مِنَ الأبْوَابِ وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ إِنَّ مَا بَيْنَ الْمِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَارِيعِ الْجَنَّةِ لَكَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَهَجَرٍ أَوْ كَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَبُصْرَى

375/14. Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бир куни гўшт олиб келинди. Ва у зотга қўл қисми узатилди. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қўл қисмини (лаззатли бўлгани учун) яхши кўрардилар. Ундан бир тишладилар-да: «Мен қиёмат куни одамларнинг саййидиман. Нима учун бундай бўлиши(м)ни биласизларми? Аллоҳ қиёмат куни аввалги-ю охирги, яъни Одам алайҳиссаломдан то охирги туғилган одамгача бир тепаликка жамлайди, бир жарчи нидо қилиб туради. Ҳамма кўзга ташланиб туради. Қуёш яқинлаштирилади. Одамлар эса тоқат қилиб кўтара олмайдиган даражада ғам-ғуссага ботиб қолишади. Баъзилар баъзиларга: «Нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизларми? Ким Раббингизга воситачи, яъни шафоатчи бўлади?» дейишса, баъзилари баъзиларига: «Одам алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», дейишади. Улар Одам алайҳиссалом ҳузурларига бориб: «Эй Одам, сиз башариятнинг отасисиз. Аллоҳ сизни Ўзи яратиб, руҳидан сизга пуфлагандир ва фаришталарини сизга сажда қилишга буюрганида улар сажда қилишган, (яъни, шунақа улуғ мавқеъдаги кишисиз), бизга Раббингиз ўртасида шафоатчи бўлинг. Бизга нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизми?» дейишса, Одам алайҳиссалом: «Раббим бугун шундай ғазаб қилдики, бундан олдин шу каби ғазаб қилмаган. Бундан кейин ҳам бундай ғазаб қилмайди. У мени дарахтга (яқинлашишдан) ман этганида унга осийлик қилиб айтганини бажармадим. Ўзим, ўзим! (Яъни, бугун ўзим билан ўзим овораман.) Мендан бошқа киши ҳузурига, яъни Нуҳ алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», деб айтадилар. Улар Нуҳ алайҳиссаломнинг олдиларига бориб: «Эй Нуҳ! Сиз ердаги биринчи расулдирсиз. Аллоҳ сизни шукр қилувчи банда, деб номлади (яъни, шунақа мавқеъдаги улуғ кишисиз). Биз билан Раббингиз ўртасида шафоатчи бўлинг. Бизга нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизми?» дейишса, у зот: «Раббим бугун шу даражада ғазаб қилганки, бундан олдин бундай ғазаб қилмаган, кейин ҳам шу каби ғазаб қилмайди. Мен эса қавмимни дуоибад қилиб қўйиб хатога йўл қўйганман. Ўзим! Ўзим! (Яъни, бугун ўзим билан ўзим оворадирман.) Сизлар Иброҳим алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», деб айтадилар. Улар Иброҳим алайҳиссалом ҳузурларига бориб: «Сиз Аллоҳнинг набийи ва ер аҳлидан дўстидирсиз. Биз билан Раббингиз ўртасида шафоатчи бўлинг. Бизга нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизми?» дейишса, Иброҳим алайҳиссалом уларга: «Раббим бугун шу даражада ғазаб қилганки, бундан олдин бундай ғазаб қилмаган, бундан кейин ҳам  шу каби ғазаб қилмайди. Мен эса (баъзи хатоларни содир этганман)», деб ёлғон гапирганларини зикр қилиб: «Ўзим! Ўзим! (Яъни, бугун ўзим билан ўзим оворадирман.) Сизлар мендан бошқа киши, Мусо ҳузурларига боринглар», деб айтадилар. Улар Мусо алайҳиссалом ҳузурларига келиб: «Эй Мусо! Сиз Аллоҳнинг расулидирсиз. Аллоҳ сизни Ўз рисолати билан ва одамлар ичида Ўзи билан гаплашиш ила фазилатли қилган. Биз билан Раббингиз ўртасида шафоатчи бўлинг. Бизга нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизми?» дейишса, Мусо алайҳиссалом: «Раббим бугун шу даражада ғазаб қилганки, бундан олдин шу каби ғазаб қилмаган, бундан кейин ҳам шу каби ғазаб қилмайди. Мен эса бир одамни ўлдириб қўйганман. Уни ўлдириш эса менга буюрилмаганди. Ўзим! Ўзим! (Яъни, бугун ўзим билан ўзим оворадирман.) Сизлар Исо алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», деб айтдилар. Улар Исо алайҳиссалом ҳузурларига бориб: «Эй Исо алайҳиссалом! Сиз Аллоҳнинг расулидирсиз. Сиз одамлар билан бешикдаёқ гаплашгансиз. Сиз бир калимадан, яъни Марямга уни ташланганда ва Ундаги руҳ ила (дунёга келдингиз). (Биз билан Раббингиз) ўртасида шафоатчи бўлинг. Бизга нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизми?» дейишса, Исо алайҳиссалом: «Раббим бугун шу даражада ғазаб қилганки, бундан олдин бундай ғазаб қилмаган, кейин ҳам шу каби ғазаб қилмайди. Бугун Ўзим! Ўзим! (Яъни, ўзим билан ўзим оворадирман)», дедилар-да, аммо қилган гуноҳларини зикр этмасдан: «Сизлар Муҳаммад алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», деб айтадилар. Улар менинг олдимга келиб: «Эй Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам! Сиз Аллоҳнинг расули ва пайғамбарларнинг охиргисисиз. Аллоҳ аввалги-ю кейинги гуноҳларингизни кечириб қўйган (яъни, шу даражадаги мавқеъга эгасиз). Бизга нима бўлганига ва нималар етаётганига қарамайсизми?» деб айтишса, бориб Аршнинг остида тўхтайман, Раббим учун сажда қилган ҳолда бош эгаман. Кейин Аллоҳ таоло менга шундай нарса беради, яъни бу Аллоҳга энг чиройли ҳамду-сано айтишни илҳом этишидир, мендан олдин бирор кишига бундай илҳом ато этмаган. Сўнгра У: «Эй Муҳаммад! Бошингизни кўтариб бирор нарсани сўранг, у берилади. Бирор нарсада шафоатни сўранг, у ҳам ато қилинади», деб айтса, мен бошимни кўтариб: «Эй Раббим! Умматим, умматим (яъни, умматимга нажот бер)», дейман. Шунда менга: «Эй Муҳаммад! Жаннат эшикларининг ўнг томонидаги эшикдан умматингиз кишиларини ҳисобсиз (бемалол) жаннатга киритаверинг. Умматингиз эса одамлар билан бошқа эшикларда шерикдирлар», деб айтилади. Муҳаммаднинг жони Унинг ядида бўлган Зотга қасамки, жаннатдаги эшикнинг икки ёнидаги табақаси Макка билан Ҳажар шаҳри оралиғича ёки Макка билан Бусро шаҳри оралиғичадир», деб айтдилар.

376 - وحَدَّثَنِي زُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ حَدَّثَنَا جَرِيرٌ عَنْ عُمَارَةَ بْنِ الْقَعْقَاعِ عَنْ أَبِي زُرْعَةَ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ وُضِعَتْ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَصْعَةٌ مِنْ ثَرِيدٍ وَلَحْمٍ فَتَنَاوَلَ الذِّرَاعَ وَكَانَتْ أَحَبَّ الشَّاةِ إِلَيْهِ فَنَهَسَ نَهْسَةً فَقَالَ أَنَا سَيِّدُ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ نَهَسَ أُخْرَى فَقَالَ أَنَا سَيِّدُ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَلَمَّا رَأَى أَصْحَابَهُ لاَ يَسْأَلُونَهُ قَالَ أَلاَ تَقُولُونَ كَيْفَهْ قَالُوا كَيْفَهْ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ وَسَاقَ الْحَدِيثَ بِمَعْنَى حَدِيثِ أَبِي حَيَّانَ عَنْ أَبِي زُرْعَةَ وَزَادَ فِي قِصَّةِ إِبْرَاهِيمَ فَقَالَ وَذَكَرَ قَوْلَهُ فِي الْكَوْكَبِ ( هَذَا رَبِّي ) و قَوْله لآلِهَتِهِمْ ( بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَذَا ) و قَوْله ( إِنِّي سَقِيمٌ ) قَالَ وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ إِنَّ مَا بَيْنَ الْمِصْرَاعَيْنِ مِنْ مَصَارِيعِ الْجَنَّةِ إِلَى عِضَادَتَيِ الْبَابِ لَكَمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَهَجَرٍ أَوْ هَجَرٍ وَمَكَّةَ قَالَ لاَ أَدْرِي أَيَّ ذَلِكَ قَالَ

376/15. Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига лаганда оби ёвғон ва гўшт келтирилди. Гўштнинг қўл қисмини олиб, ундан тановул қилдилар. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қўйнинг энг маҳбуб жойи қўли эди. Ундан бир тишлам едилар-да: «Мен қиёмат куни одамларнинг саййидидирман», дедилар, сўнгра яна гўштдан тишлаб: «Мен қиёмат куни одамларнинг саййидидирман», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларининг бу ҳақда сўрашмаётганини кўрганларидан кейин: «(Сизлар) «Нима учун бундай?» деб сўрамайсизлар?» деган эдилар, саҳобалар: «Нима учун бундай?» дейишди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар бутун оламлар Рабби ҳузурида туришади», деб юқоридаги ҳадисда келганидек воқеани батафсил сўзлаб, орасида Иброҳим алайҳиссалом ҳақларида келган қуйидаги сўзни зиёда қилдилар: «Юлдузларни (ёлғондан) «Бу менинг Раббим», деганлари, олиҳалар ҳақида «Уларнинг катталари синдирди», деганлари ва яна «Мен касалдирман», деб айтган ёлғон сўзларидир». Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Муҳаммаднинг жони Унинг ядида бўлган Зотга қасамки, икки табақанинг ораси, эшик кесакисигича бўлган масофа Макка билан Ҳажар шаҳри оралиғича ёки Ҳажар шаҳри билан Макка оралиғичадир», деб айтдилар. Ровий: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буларнинг қайси бирини аввал айтганларини билмадим», деганлар.

377 –  حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ طَرِيفِ بْنِ خَلِيفَةَ الْبَجَلِيُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ فُضَيْلٍ حَدَّثَنَا أَبُو مَالِكٍ الأشْجَعِيُّ عَنْ أَبِي حَازِمٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَأَبُو مَالِكٍ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ حُذَيْفَةَ قَالاَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَجْمَعُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى النَّاسَ فَيَقُومُ الْمُؤْمِنُونَ حَتَّى تُزْلَفَ لَهُمُ الْجَنَّةُ فَيَأْتُونَ آدَمَ فَيَقُولُونَ يَا أَبَانَا اسْتَفْتِحْ لَنَا الْجَنَّةَ فَيَقُولُ وَهَلْ أَخْرَجَكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ إِلاَّ خَطِيئَةُ أَبِيكُمْ آدَمَ لَسْتُ بِصَاحِبِ ذَلِكَ اذْهَبُوا إِلَى ابْنِي إِبْرَاهِيمَ خَلِيلِ اللهِ قَالَ فَيَقُولُ إِبْرَاهِيمُ لَسْتُ بِصَاحِبِ ذَلِكَ إِنَّمَا كُنْتُ خَلِيلاً مِنْ وَرَاءَ وَرَاءَ اعْمِدُوا إِلَى مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الَّذِي كَلَّمَهُ اللهُ تَكْلِيمًا فَيَأْتُونَ مُوسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُ لَسْتُ بِصَاحِبِ ذَلِكَ اذْهَبُوا إِلَى عِيسَى كَلِمَةِ اللهِ وَرُوحِهِ فَيَقُولُ عِيسَى صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَسْتُ بِصَاحِبِ ذَلِكَ فَيَأْتُونَ مُحَمَّدًا صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُومُ فَيُؤْذَنُ لَهُ وَتُرْسَلُ الأمَانَةُ وَالرَّحِمُ فَتَقُومَانِ جَنَبَتَيِ الصِّرَاطِ يَمِينًا وَشِمَالاً فَيَمُرُّ أَوَّلُكُمْ كَالْبَرْقِ قَالَ قُلْتُ بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي أَيُّ شَيْءٍ كَمَرِّ الْبَرْقِ قَالَ أَلَمْ تَرَوْا إِلَى الْبَرْقِ كَيْفَ يَمُرُّ وَيَرْجِعُ فِي طَرْفَةِ عَيْنٍ ثُمَّ كَمَرِّ الرِّيحِ ثُمَّ كَمَرِّ الطَّيْرِ وَشَدِّ الرِّجَالِ تَجْرِي بِهِمْ أَعْمَالُهُمْ وَنَبِيُّكُمْ قَائِمٌ عَلَى الصِّرَاطِ يَقُولُ رَبِّ سَلِّمْ سَلِّمْ حَتَّى تَعْجِزَ أَعْمَالُ الْعِبَادِ حَتَّى يَجِيءَ الرَّجُلُ فَلاَ يَسْتَطِيعُ السَّيْرَ إِلاَّ زَحْفًا قَالَ وَفِي حَافَتَيِ الصِّرَاطِ كَلاَلِيبُ مُعَلَّقَةٌ مَأْمُورَةٌ بِأَخْذِ مَنْ أُمِرَتْ بِهِ فَمَخْدُوشٌ نَاجٍ وَمَكْدُوسٌ فِي النَّارِ وَالَّذِي نَفْسُ أَبِي هُرَيْرَةَ بِيَدِهِ إِنَّ قَعْرَ جَهَنَّمَ لَسَبْعُونَ خَرِيفًا 

377/16. Рибъий ва Ҳузайфа розийаллоҳу анҳумодан ривоят қилинади. «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ таоло одамларни жамлаганда мўминлар (Унинг ҳузурида) туришса, уларга жаннат яқинлаштирилади. Улар (жаннатга яқин туриб кира олишмагач), Одам алайҳиссалом ҳузурларига бориб: «Эй отажон! Жаннат очилишини сўраб беринг», дейишса, Одам алайҳиссалом: «Сизларни жаннатдан чиқарган нарса отангиз Одамнинг хатоси эмасми? Мен бунинг учун ҳақдор эмасман. Сизлар Аллоҳнинг дўсти ўғлим Иброҳим ҳузурларига боринглар», деб айтадилар. (Улар Иброҳим алайҳиссалом одиларига боришса), Иброҳим алайҳиссалом: «Мен Аллоҳнинг дўсти бўлсам ҳам, бунга лойиқ эмасман. Сизлар ортимдаги (пайғамбарлар ҳузурига боринглар). Мусога суянинглар, чунки у Аллоҳ билан (воситасиз) гаплашган», деб айтсалар, улар Мусо алайҳиссалом ҳузурларига келишса, Мусо алайҳиссалом: «Мен бу нарсага лойиқ эмасман, сизлар Аллоҳнинг калимаси ва руҳи бўлган Исо алайҳиссалом ҳузурларига боринглар», деб айтадилар. (Улар Исо алайҳиссалом ҳузурларига келишса), бу зот ҳам: «Мен бунга лойиқ эмасман», деб айтадилар. Кейин улар Муҳаммад алайҳиссалом ҳузурларига келишади. Мен тек турсам, менга изн берилади. Омонат ва қариндош-уруғчилик ришталари юборилади. У икки ришта сирот кўпригининг икки ёнида, яъни ўнг ва чап томонида туради. Сизларнинг аввалингиз чақмоқ каби ўтади», деб айтганларида, мен: «Ота-онам сизга фидо бўлсин, қайси нарса чақмоқ каби ўтади?» десам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Чақмоқнинг қай даражада тез ўтиб, кўз юмиб-очгунчалик фурсатда қайтишини кўрмаганмисизлар? Сўнгра шамол каби, сўнгра қуш каби ўтишади. Одамларнинг юриши амалларига қараб бўлади. Набийларингиз эса сирот кўприги олдида туриб: «Эй Раббим, омонда қил! Омонда қил», деб туради. Ҳаттоки бандаларнинг амаллари ожиз қолиб, иш бермасдан киши юришга қодир бўлолмай, судралиб келади. Сирот кўпригининг икки ёнида илгичлар бўлади. Буюрилган кишини илиб олади. Илинмасдан лекин тирналган нажот топиб, илиниб қолган дўзахга тушади», дедилар».
«Абу Ҳурайранинг жони Унинг ядида бўлган Зотга қасамки, жаҳаннамнинг чуқурлиги етмиш йил юриладиган масофачадир», деб айтдилар Абу Ҳурайра.